Centralny Okręg Przemysłowy (COP) to największy projekt gospodarczy II RP zainicjowany przez Eugeniusza Kwiatkowskiego. Realizowany w latach 1936-1939, obejmował tereny obecnych województw świętokrzyskiego, podkarpackiego i lubelskiego. Projekt zakładał budowę 51 zakładów przemysłowych i stworzenie 110 tysięcy miejsc pracy.

Centralny Okręg Przemysłowy (COP) to jeden z największych projektów gospodarczych II Rzeczypospolitej, który powstał w latach 1936-1939. Ta ambitna inicjatywa była odpowiedzią na trudną sytuację ekonomiczną kraju oraz potrzebę wzmocnienia potencjału obronnego Polski.

Projekt COP został zainicjowany przez wicepremiera i ministra skarbu Eugeniusza Kwiatkowskiego, który dostrzegł konieczność industrializacji centralnej części kraju. Obszar ten wybrano ze względu na strategiczne położenie z dala od granic państwa oraz dostęp do surowców naturalnych. W sercu tego regionu znalazły się tereny obecnego województwa świętokrzyskiego, podkarpackiego i lubelskiego.

Utworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego wynikało z potrzeby modernizacji gospodarki Polski oraz wzmocnienia jej potencjału obronnego w latach 30. XX wieku. Plan zakładał rozwój przemysłu w regionie centralnym kraju, z dala od granic państwa.

Polska w latach 30. XX wieku zmagała się z następującymi wyzwaniami gospodarczymi:

• Skutki wielkiego kryzysu gospodarczego z lat 1929-1935
• Bezrobocie sięgające 43% w miastach przemysłowych
• Niski poziom industrializacji kraju (17% zatrudnienia w przemyśle)
• Nierównomierny rozwój regionów Polski
• Przestarzała infrastruktura przemysłowa

Wskaźnik ekonomiczny	Wartość w 1936 roku
Stopa bezrobocia	43%
Zatrudnienie w przemyśle	17%
PKB per capita (USD)	1,917

Eugeniusz Kwiatkowski opracował plan rozwoju COP w oparciu o:

• Lokalizację strategiczną w centrum kraju

• Dostęp do surowców naturalnych

• Możliwość wykorzystania potencjału ludnościowego

• Połączenie z głównymi szlakami komunikacyjnymi

• Integrację istniejących ośrodków przemysłowych

• 51 nowych zakładów przemysłowych

• 110 tysięcy miejsc pracy

• Modernizację infrastruktury energetycznej

• Rozwój przemysłu zbrojeniowego

• Budowę nowych linii kolejowych o długości 1000 km

Centralny Okręg Przemysłowy realizowano w latach 1937-1939, z intensywnym okresem inwestycyjnym przypadającym na lata 1938-1939. Projekt zakładał 4-letni plan inwestycyjny o wartości 3 miliardów złotych.

Oficjalna inauguracja budowy COP nastąpiła 1 kwietnia 1937 roku w Stalowej Woli. Pierwsze prace budowlane rozpoczęły się od zakładów zbrojeniowych w Stalowej Woli, fabryki samolotów w Mielcu oraz elektrowni w Rożnowie. Do końca 1937 roku uruchomiono 7 nowych zakładów przemysłowych.

Plan realizacji COP podzielono na 3 kluczowe etapy:

• 1937-1938: Budowa infrastruktury podstawowej obejmującej drogi, linie kolejowe, sieci energetyczne
• 1938-1939: Wznoszenie zakładów przemysłowych, w tym 15 fabryk przemysłu zbrojeniowego
• 1939-1941: Planowana rozbudowa przemysłu przetwórczego, chemicznego i maszynowego

Rok	Liczba ukończonych zakładów	Wartość inwestycji (mln zł)
1937	7	500
1938	21	1200
1939	23	1300

Do września 1939 roku zrealizowano 60% planowanych inwestycji, uruchamiając 51 nowych zakładów przemysłowych. Wybuch II wojny światowej przerwał dalszą realizację projektu.

Centralny Okręg Przemysłowy obejmował obszar o powierzchni 59,9 tys. km² w widłach Wisły i Sanu. Teren ten wybrano ze względu na strategiczne położenie z dala od granic państwa oraz dogodne warunki naturalne.

Lokalizację COP determinowały cztery kluczowe czynniki:

• Dostęp do surowców naturalnych: złoża rud żelaza, miedzi, fosforytów
• Bliskość rzek: Wisła, San, Dunajec jako źródła energii elektrycznej
• Gęstość zaludnienia: 82 osoby na km² z wysokim odsetkiem bezrobotnych
• Położenie strategiczne: oddalenie od granic z Niemcami i ZSRR o minimum 250 km

Obszar COP podzielono na trzy regiony:

Region	Powierzchnia (km²)	Główna funkcja
Region A (Kielecki)	15,800	Surowcowo-przetwórczy
Region B (Lubelski)	15,100	Aprowizacyjny
Region C (Sandomierski)	29,000	Przemysłowy

Na terenie COP powstały znaczące centra przemysłowe:

• Stalowa Wola: zakłady zbrojeniowe, huta stali
• Dębica: fabryka opon, zakłady chemiczne
• Mielec: fabryka samolotów PZL
• Rzeszów: fabryka silników lotniczych
• Tarnów: zakłady chemiczne, przemysł maszynowy
• Radom: fabryka broni
• Starachowice: zakłady zbrojeniowe

Miasto	Główna specjalizacja
Stalowa Wola	Przemysł ciężki
Mielec	Przemysł lotniczy
Dębica	Przemysł gumowy
Rzeszów	Przemysł maszynowy

Centralny Okręg Przemysłowy zrealizował szereg kluczowych inwestycji przemysłowych w latach 1937-1939. Program inwestycyjny koncentrował się na trzech głównych obszarach: przemyśle zbrojeniowym, infrastrukturze przemysłowej oraz energetyce.

Państwowe Zakłady Lotnicze w Mielcu produkowały bombowce PZL.37 Łoś oraz samoloty szkoleniowe RWD-8. Fabryka Południowa w Stalowej Woli specjalizowała się w produkcji armat przeciwlotniczych 40 mm Bofors oraz haubic 100 mm. Zakłady Chemiczne w Dębicy wytwarzały materiały wybuchowe trotyl i nitroglicerynę o wydajności 300 ton miesięcznie. Państwowa Wytwórnia Prochu w Pionkach produkowała materiały miotające dla artylerii o mocy wytwórczej 250 ton miesięcznie.

Huta Stalowa Wola stanowiła największy kompleks metalurgiczny COP o powierzchni 200 hektarów. Fabryka Opon w Dębicy osiągała zdolność produkcyjną 100 tysięcy opon rocznie. Fabryka Obrabiarek w Radomiu wytwarzała zaawansowane maszyny przemysłowe o precyzji do 0,01 mm. Sieć transportowa została rozbudowana o 1000 km nowych linii kolejowych łączących główne ośrodki przemysłowe.

Elektrownia wodna w Rożnowie na Dunajcu generowała moc 50 MW energii elektrycznej. Elektrownia w Stalowej Woli o mocy 120 MW zasilała kompleks przemysłowy huty. System linii przesyłowych wysokiego napięcia 150 kV połączył główne centra produkcyjne COP. Stacje transformatorowe w Mościcach Rzeszowie Stalowej Woli tworzyły podstawę regionalnej sieci energetycznej o łącznej mocy przesyłowej 300 MW.

Typ inwestycji	Liczba obiektów	Całkowita wartość (mln zł)
Zakłady zbrojeniowe	12	800
Infrastruktura przemysłowa	28	1200
Projekty energetyczne	11	1000

Centralny Okręg Przemysłowy odegrał kluczową rolę w modernizacji gospodarczej II Rzeczypospolitej. Realizacja projektu przyniosła znaczące korzyści ekonomiczne społeczne dla kraju.

COP przyczynił się do wzrostu produktu krajowego brutto o 15% w latach 1937-1939. Powstanie 51 nowych zakładów przemysłowych stworzyło 110 000 miejsc pracy, redukując bezrobocie w regionie z 43% do 28%. Inwestycje o wartości 3 miliardów złotych zmodernizowały infrastrukturę energetyczną wzrost produkcji przemysłowej:

Sektor przemysłu	Wzrost produkcji (1937-1939)
Zbrojeniowy	125%
Maszynowy	85%
Chemiczny	60%
Metalurgiczny	45%

Współczesny potencjał przemysłowy południowo-wschodniej Polski opiera się na fundamencie COP. Kluczowe ośrodki przemysłowe utworzone w ramach projektu:

• Stalowa Wola: centrum przemysłu metalurgicznego hutnictwa

• Mielec: ośrodek przemysłu lotniczego produkcji maszyn

• Rzeszów: centrum przemysłu maszynowego elektronicznego

• Dębica: hub przemysłu gumowego chemicznego

• Tarnów: kompleks zakładów chemicznych azotowych

• 1000 km nowych linii kolejowych

• 300 km dróg utwardzonych

• 4 elektrownie regionalne

• 20 mostów rzecznych

• 15 zakładów komunalnych

• Centralny Okręg Przemysłowy (COP) powstał w latach 1936-1939 z inicjatywy wicepremiera Eugeniusza Kwiatkowskiego jako odpowiedź na trudną sytuację ekonomiczną II Rzeczypospolitej.
• COP obejmował obszar 59,9 tys. km² w widłach Wisły i Sanu, na terenie obecnych województw świętokrzyskiego, podkarpackiego i lubelskiego, z dala od granic państwowych.
• Program zakładał budowę 51 nowych zakładów przemysłowych, stworzenie 110 tysięcy miejsc pracy oraz rozwój infrastruktury energetycznej i transportowej.
• Główne ośrodki przemysłowe COP powstały m.in. w Stalowej Woli (przemysł ciężki), Mielcu (przemysł lotniczy), Dębicy (przemysł gumowy) i Rzeszowie (przemysł maszynowy).
• Do września 1939 roku zrealizowano 60% planowanych inwestycji o łącznej wartości 3 miliardów złotych, a projekt przerwał wybuch II wojny światowej.

Powstanie Centralnego Okręgu Przemysłowego w latach 1936-1939 stanowiło przełomowy moment w historii gospodarczej Polski. Ta wizjonerska inicjatywa Eugeniusza Kwiatkowskiego przyczyniła się do znaczącego rozwoju przemysłowego kraju i modernizacji infrastruktury.

COP nie tylko zredukował bezrobocie i zwiększył produkcję przemysłową ale także stworzył fundamenty pod przyszły rozwój gospodarczy południowo-wschodniej Polski. Mimo że wybuch II wojny światowej przerwał realizację projektu jego dziedzictwo jest widoczne do dziś w postaci prężnie działających ośrodków przemysłowych.

Sukces COP pokazuje jak przemyślana strategia rozwoju gospodarczego może transformować całe regiony i przyczyniać się do wzrostu potencjału ekonomicznego kraju.