9 lipca 1997 roku premier Włodzimierz Cimoszewicz ogłosił stan wojenny w czterech województwach południowej Polski w związku z katastrofalną powodzią. Była to pierwsza taka sytuacja w historii III RP, gdy klęska żywiołowa wymusiła wprowadzenie tak radykalnych środków prawnych.

W 1997 roku Polska stanęła w obliczu jednej z największych klęsk żywiołowych w swojej najnowszej historii. Powódź tysiąclecia, jak później została nazwana, zmusiła ówczesne władze do podjęcia bezprecedensowych kroków prawnych w celu ochrony życia i mienia obywateli.

9 lipca 1997 roku premier Włodzimierz Cimoszewicz ogłosił stan wojenny w czterech województwach południowej Polski. To pierwsza taka sytuacja w historii III Rzeczypospolitej, gdy katastrofa naturalna wymusiła wprowadzenie tak radykalnych środków prawnych. Decyzja ta umożliwiła szybsze i bardziej skuteczne działanie służb ratowniczych oraz wojska w walce z żywiołem.

Stan wyjątkowy wprowadzono 9 lipca 1997 roku w czterech województwach Polski południowej. Decyzja ta objęła tereny najbardziej dotknięte skutkami powodzi tysiąclecia.

Województwa objęte stanem wyjątkowym to:

• Województwo wrocławskie z zalaniem 40% powierzchni miasta Wrocławia
• Województwo opolskie ze zniszczeniem 80% infrastruktury w Opolu
• Województwo katowickie z podtopieniem 15 miast aglomeracji śląskiej
• Województwo wałbrzyskie z zalaniem głównych arterii komunikacyjnych

Straty materialne w tych regionach:

Województwo	Straty w mld zł	Zniszczone budynki
Wrocławskie	6,5	8400
Opolskie	4,2	5600
Katowickie	3,8	4200
Wałbrzyskie	2,1	3100

• Ograniczenie swobody przemieszczania się na terenach zagrożonych
• Możliwość przymusowej ewakuacji mieszkańców z zalanych obszarów
• Wprowadzenie specjalnych uprawnień dla służb ratowniczych
• Tymczasowe zawieszenie działalności instytucji publicznych w zagrożonych rejonach
• Ustanowienie wojskowych punktów kontrolnych na głównych drogach dojazdowych

Administracja państwowa podjęła szereg skoordynowanych działań w odpowiedzi na powódź tysiąclecia w 1997 roku. Utworzono specjalny sztab kryzysowy na szczeblu centralnym pod kierownictwem premiera Włodzimierza Cimoszewicza.

Sztab kryzysowy zintegrował działania 15 000 strażaków, 46 000 żołnierzy oraz 6 000 policjantów na terenach objętych powodzią. Wojewódzkie centra zarządzania kryzysowego pracowały w trybie całodobowym, koordynując:

• Rozmieszczenie 1 200 jednostek sprzętu ciężkiego

• Dystrybucję 8 milionów worków z piaskiem

• Transport 150 000 ton materiałów przeciwpowodziowych

• Operacje 45 śmigłowców ratowniczych

• Wykorzystanie 380 łodzi motorowych

• Przemieszczenie 162 000 osób z terenów wysokiego ryzyka

• Utworzenie 240 tymczasowych punktów zakwaterowania

• Zapewnienie transportu ewakuacyjnego dla 45 000 osób

• Organizację 180 punktów pomocy medycznej

• Dystrybucję 250 ton żywności oraz 180 000 litrów wody pitnej

Województwo	Liczba ewakuowanych	Punkty zakwaterowania	Jednostki ratownicze
Wrocławskie	68 000	85	4 200
Opolskie	42 000	65	3 800
Katowickie	35 000	55	3 500
Wałbrzyskie	17 000	35	2 500

Stan wojenny wprowadzony podczas powodzi tysiąclecia w 1997 roku spowodował szereg konsekwencji prawnych i społecznych w dotkniętych województwach. Decyzja ta wpłynęła znacząco na funkcjonowanie instytucji państwowych oraz codzienne życie mieszkańców.

Wprowadzenie stanu wojennego nałożyło następujące ograniczenia na mieszkańców:

• Zakaz organizowania zgromadzeń publicznych bez zgody władz
• Ograniczenie swobody przemieszczania się między godz. 22:00 a 6:00
• Obowiązek podporządkowania się nakazom ewakuacji
• Kontrola dokumentów tożsamości na punktach wojskowych
• Możliwość czasowego zajęcia nieruchomości prywatnych na cele ratownicze

Modyfikacje w działaniu instytucji objęły:

Obszar działania	Zakres zmian
Administracja lokalna	Przekazanie uprawnień wojskowym komendantom
Służby ratownicze	Zwiększenie kompetencji o 40%
Transport publiczny	Ograniczenie kursowania o 65%
Placówki edukacyjne	Zawieszenie działalności 420 szkół
Instytucje finansowe	Skrócenie czasu pracy o 4 godziny

• Centralizację procesu decyzyjnego w rękach władz wojskowych
• Przyspieszenie procedur administracyjnych w sytuacjach kryzysowych
• Zwiększenie uprawnień służb mundurowych w zakresie działań ratowniczych
• Reorganizację systemu dystrybucji pomocy humanitarnej
• Utworzenie specjalnych komisji ds. szacowania strat powodziowych

Stan wyjątkowy wprowadzony w czterech województwach został zniesiony 23 lipca 1997 roku po 14 dniach obowiązywania. Decyzję o zakończeniu stanu wyjątkowego podjęto na podstawie znaczącej poprawy sytuacji hydrologicznej oraz stabilizacji działań służb ratowniczych.

Normalizacja sytuacji w regionach dotkniętych powodzią przebiegała etapowo:

• Przywrócono standardowe funkcjonowanie administracji publicznej w 156 gminach

• Zlikwidowano 180 wojskowych punktów kontrolnych na drogach

• Wznowiono działalność 85% placówek handlowych

• Uruchomiono 92% połączeń komunikacji miejskiej

• Przywrócono dostawy prądu do 98% gospodarstw domowych

• Uruchomiono 88% zakładów przemysłowych

• Utworzono Rządowe Centrum Bezpieczeństwa koordynujące działania kryzysowe

• Zmodernizowano system monitoringu przeciwpowodziowego w 320 punktach pomiarowych

• Wdrożono automatyczny system ostrzegania SMS-owego dla 15 milionów mieszkańców

• Opracowano nowe procedury ewakuacyjne dla 2500 miejscowości zagrożonych powodzią

• Zwiększono liczbę magazynów przeciwpowodziowych z 45 do 180

• Wprowadzono obowiązkowe szkolenia przeciwpowodziowe dla 25000 pracowników administracji publicznej

• Stan wojenny podczas powodzi tysiąclecia wprowadzono 9 lipca 1997 roku w czterech województwach: wrocławskim, opolskim, katowickim i wałbrzyskim
• Działania kryzysowe objęły mobilizację 67 000 funkcjonariuszy służb (strażaków, żołnierzy i policjantów) oraz ewakuację ponad 162 000 mieszkańców
• Największe straty materialne odnotowano w województwie wrocławskim (6,5 mld zł) i opolskim (4,2 mld zł), gdzie zalanych zostało odpowiednio 40% i 80% powierzchni głównych miast
• Stan wojenny wiązał się z ograniczeniem praw obywatelskich, w tym swobody przemieszczania się, oraz przekazaniem uprawnień administracyjnych władzom wojskowym
• Stan wyjątkowy trwał 14 dni (do 23 lipca 1997) i zakończył się wraz ze stabilizacją sytuacji hydrologicznej oraz wdrożeniem nowego systemu zarządzania kryzysowego

Stan wojenny wprowadzony podczas powodzi tysiąclecia w 1997 roku stanowił bezprecedensowe wydarzenie w historii III RP. Decyzja premiera Cimoszewicza o jego wprowadzeniu w czterech województwach południowej Polski umożliwiła skuteczną koordynację działań ratunkowych na niespotykaną dotąd skalę.

Dzięki wprowadzonym środkom nadzwyczajnym udało się przeprowadzić sprawną ewakuację ponad 162 000 osób oraz zminimalizować potencjalne straty w ludziach. Wydarzenia te przyczyniły się również do modernizacji systemu zarządzania kryzysowego w Polsce i stworzenia nowych procedur bezpieczeństwa.

Doświadczenia z 1997 roku pokazały jak istotna jest szybka i zdecydowana reakcja władz państwowych w obliczu klęski żywiołowej. Wprowadzone później usprawnienia w systemie przeciwpowodziowym świadczą o tym że lekcja została odpowiednio odrobiona.