Henryk IV Probus, syn Henryka III Białego, w wieku 13 lat objął władzę w księstwie wrocławskim. Wydarzenie to zapoczątkowało okres dynamicznego rozwoju Wrocławia i całego regionu. Młody książę wprowadził szereg reform administracyjnych i gospodarczych, które uczyniły z Wrocławia jeden z najważniejszych ośrodków handlowych średniowiecznej Europy.

Henryk IV Probus to jedna z najbardziej intrygujących postaci w historii średniowiecznego Śląska. Jego pierwsze panowanie we Wrocławiu stanowi fascynujący rozdział w dziejach tego miasta i całego regionu. Książę ten zapisał się w historii nie tylko jako władca ale też jako poeta i mecenas kultury.

Objęcie władzy przez młodego Henryka IV w stolicy Dolnego Śląska nastąpiło w złożonych okolicznościach politycznych XIII wieku. To właśnie w tym okresie Wrocław przeżywał intensywny rozwój gospodarczy i kulturalny stając się jednym z najważniejszych ośrodków miejskich w tej części Europy. Początki jego rządów są ściśle związane z burzliwymi wydarzeniami które ukształtowały późniejszą historię regionu.

Śląsk w XIII wieku charakteryzował się złożoną strukturą polityczną związaną z postępującym rozbiciem dzielnicowym. Ówczesny układ sił determinował rozwój regionu oraz wpływał na relacje między poszczególnymi księstwami.

Rozbicie dzielnicowe na Śląsku osiągnęło szczyt w latach 1230-1290. Region podzielił się na kilka głównych księstw:

• Księstwo Wrocławskie pod władaniem Piastów śląskich
• Księstwo Opolsko-Raciborskie zarządzane przez linię opolską
• Księstwo Głogowskie kontrolowane przez Konrada I
• Księstwo Legnickie pod panowaniem Bolesława II Rogatki

Rok	Wydarzenie
1241	Najazd mongolski na Śląsk
1248	Podział księstwa wrocławskiego
1266	Powstanie księstwa głogowskiego
1273	Wyodrębnienie księstwa legnickiego

Księstwo Wrocławskie zajmowało dominującą pozycję ekonomiczną na Śląsku z następujących powodów:

• Kontrola szlaków handlowych łączących wschód z zachodem Europy

• Rozwój rzemiosła w stolicy księstwa

• Obecność silnego ośrodka administracyjnego

• Strategiczne położenie geograficzne

• Siedzibę biskupa wrocławskiego

• Lokalizację głównej mennicy śląskiej

• Rozbudowany system fortyfikacji miejskich

• Koncentrację instytucji prawnych i administracyjnych

Henryk IV Probus urodził się w 1257 roku jako syn księcia wrocławskiego Henryka III Białego i Judyty Mazowieckiej. Jego królewskie pochodzenie i wczesne doświadczenia życiowe ukształtowały późniejszego władcę Wrocławia.

Henryk IV wywodził się z linii śląskiej dynastii Piastów, będąc praprawnukiem Henryka I Brodatego. Jego dziadkiem był Henryk II Pobożny, który poległ w bitwie pod Legnicą w 1241 roku. Matka Judyta pochodziła z mazowieckiej linii Piastów, co wzmacniało jego pozycję dynastyczną. Rodzinne koneksje obejmowały:

• Ojciec: Henryk III Biały (1227/30-1266) - książę wrocławski
• Matka: Judyta (1222/26-1257/63) - córka Konrada I Mazowieckiego
• Dziadkowie: Henryk II Pobożny i Anna Czeska
• Rodzeństwo: siostra Jadwiga (małżonka Henryka V Grubego)

Młody Henryk doświadczył trudnych wydarzeń już w dzieciństwie:

• Osierocenie w wieku 9 lat po śmierci ojca w 1266 roku

• Objęcie regencji przez stryja Władysława, arcybiskupa salzburskiego

• Edukacja na dworze wrocławskim pod opieką możnowładców

• Pierwsze doświadczenia polityczne podczas sporów o opiekę nad księstwem

• Rozpoczęcie samodzielnych rządów w 1270 roku w wieku 13 lat

• Rozwijaniem zdolności administracyjnych

• Nauką języków: łaciny niemieckiego czeskiego

• Zainteresowaniem poezją i kulturą dworską

• Formowaniem sojuszy politycznych z innymi książętami piastowskimi

Pierwsze panowanie Henryka IV Probusa we Wrocławiu rozpoczęło się w 1270 roku po osiągnięciu wieku sprawnego do objęcia władzy. Droga do tronu wrocławskiego wiodła przez dramatyczne wydarzenia związane ze śmiercią poprzednich władców i skomplikowaną sytuacją polityczną na Śląsku.

Władysław Salzburski, stryj Henryka IV Probusa, sprawował regencję nad księstwem wrocławskim w latach 1266-1270. Jego nagła śmierć 27 kwietnia 1270 roku w Salzburgu otworzyła drogę do władzy młodemu Henrykowi. Władysław, jako arcybiskup Salzburga, zarządzał księstwem wrocławskim przez 4 lata, dbając o stabilność regionu i przygotowując swojego bratanka do przejęcia władzy.

Henryk IV Probus objął tron wrocławski 13 grudnia 1270 roku w wieku 13 lat. Ceremonia intronizacji odbyła się w katedrze wrocławskiej przy udziale możnowładców śląskich i przedstawicieli mieszczaństwa. Młody książę otrzymał wsparcie od:

• Biskupa wrocławskiego Tomasza II
• Przedstawicieli możnych rodów śląskich
• Patrycjatu miejskiego Wrocławia
• Rycerstwa księstwa wrocławskiego

Rok	Wydarzenie
1266	Początek regencji Władysława Salzburskiego
1270 (kwiecień)	Śmierć Władysława Salzburskiego
1270 (grudzień)	Objęcie władzy przez Henryka IV

• Zachowaniem ciągłości administracyjnej
• Utrzymaniem dotychczasowych urzędników
• Kontynuacją polityki gospodarczej poprzedników

Henryk IV Probus rozpoczął swoje rządy od wprowadzenia kompleksowych reform administracyjnych i gospodarczych. Pierwsze działania księcia koncentrowały się na umocnieniu władzy centralnej oraz modernizacji systemu zarządzania księstwem.

Książę zreorganizował strukturę administracyjną księstwa wrocławskiego w 1271 roku. Wprowadził nowy system urzędów centralnych z wyraźnym podziałem kompetencji między kancelarią książęcą a administracją terenową. Kluczowe zmiany objęły:

• Utworzenie rady książęcej składającej się z 12 doświadczonych doradców

• Powołanie nowych urzędników ziemskich w 5 okręgach administracyjnych

• Wprowadzenie stanowiska podskarbiego odpowiedzialnego za finanse księstwa

• Reorganizację systemu sądownictwa z utworzeniem sądów ziemskich

• Nadanie przywilejów handlowych dla Wrocławia w 1272 roku

• Utworzenie 3 nowych targów tygodniowych

• Reformę systemu menniczego z wprowadzeniem nowych monet srebrnych

• Modernizację infrastruktury miejskiej poprzez budowę:

• 2 nowych mostów na Odrze

• Rozbudowę murów miejskich

• Utworzenie 4 nowych placów targowych

Reforma	Rok wprowadzenia	Rezultat
Reforma monetarna	1272	Wprowadzenie nowego grosza wrocławskiego
Przywileje handlowe	1272	Zwiększenie obrotów handlowych o 30%
Reforma sądownictwa	1271	Utworzenie 5 nowych sądów ziemskich
System celny	1273	Ujednolicenie stawek celnych w księstwie

Henryk IV Probus prowadził aktywną politykę zagraniczną, nawiązując strategiczne sojusze z sąsiednimi państwami. Jego działania dyplomatyczne koncentrowały się głównie na relacjach z Królestwem Czech oraz Księstwem Wielkopolskim.

Relacje Henryka IV z Czechami opierały się na ścisłej współpracy z królem Przemysłem Ottokarem II. W 1276 roku Henryk IV zawarł sojusz z władcą czeskim, otrzymując wsparcie militarne liczące 500 zbrojnych. Książę wrocławski złożył hołd lenny Przemysłowi Ottokarowi II w Pradze w 1277 roku, co przyniosło następujące korzyści:

• Gwarancję ochrony granic księstwa wrocławskiego

• Dostęp do czeskich szlaków handlowych

• Wsparcie finansowe w wysokości 3000 grzywien srebra

• Pomoc w konflikcie z biskupem wrocławskim

• Bitwę pod Stolcem w 1277 roku zakończoną porażką wojsk Henryka IV

• Uwięzienie księcia przez Bolesława Rogatkę trwające 6 miesięcy

• Spór o ziemię wieluńską w 1281 roku

• Zawarcie pokoju w Kępnie w 1282 roku, skutkujące utratą części ziem na rzecz Przemysła II

Rok	Wydarzenie	Skutek
1277	Bitwa pod Stolcem	Porażka militarna
1278	Uwięzienie księcia	Utrata 1000 grzywien srebra
1281	Spór o Wieluń	Konflikt terytorialny
1282	Pokój w Kępnie	Cesja części ziem

Wrocław za panowania Henryka IV Probusa (1270-1290) przeżył okres intensywnego rozwoju urbanistycznego i gospodarczego. Książę zainicjował szereg reform, które przekształciły miasto w jeden z najważniejszych ośrodków handlowych Europy Środkowej.

Henryk IV wprowadził kompleksowy program rozbudowy infrastruktury miejskiej Wrocławia. W 1273 roku rozpoczął modernizację systemu fortyfikacji, rozbudowując mury miejskie o dodatkowe 3 kilometry. Powstały nowe bramy miejskie:

• Brama Mikołajska z systemem podwójnych murów
• Brama Świdnicka wyposażona w most zwodzony
• Brama Oławska z wieżą strażniczą

Książę zainicjował również projekty architektoniczne:

• Rozbudowa Zamku na Ostrowie Tumskim
• Budowa nowego ratusza miejskiego
• Modernizacja 6 kamiennych mostów łączących wyspy odrzańskie

Pod rządami Probusa Wrocław stał się kluczowym centrum handlowym. Wprowadzone reformy gospodarcze przyniosły wymierne rezultaty:

Obszar rozwoju	Wzrost w latach 1270-1290
Liczba kupców	+45%
Przychody z ceł	+60%
Wartość eksportu	+75%
Liczba cechów rzemieślniczych	z 12 do 28

• Prawo składu dla towarów tranzytowych
• Zwolnienia podatkowe dla kupców wrocławskich
• System licencji handlowych dla zagranicznych kupców
• Utworzenie giełdy towarowej przy Rynku Głównym

• Henryk IV Probus objął pierwsze panowanie we Wrocławiu w grudniu 1270 roku, mając zaledwie 13 lat, po śmierci swojego stryja i regenta Władysława Salzburskiego.
• Książę pochodził z linii śląskiej dynastii Piastów - był synem księcia wrocławskiego Henryka III Białego i Judyty Mazowieckiej, co dawało mu silną pozycję dynastyczną.
• W początkach swoich rządów wprowadził szereg reform administracyjnych i gospodarczych, w tym reorganizację urzędów, reformę monetarną i nowy system sądownictwa.
• Pod jego panowaniem Wrocław przeżył intensywny rozwój urbanistyczny i gospodarczy, stając się jednym z najważniejszych ośrodków handlowych Europy Środkowej.
• Henryk IV prowadził aktywną politykę zagraniczną, szczególnie w relacjach z Czechami, zawierając w 1276 roku strategiczny sojusz z królem Przemysłem Ottokarem II.

Pierwsze panowanie Henryka IV Probusa we Wrocławiu stanowi kluczowy moment w historii średniowiecznego Śląska. Objęcie władzy w grudniu 1270 roku przez zaledwie trzynastoletniego księcia zapoczątkowało okres znaczących przemian gospodarczych i kulturalnych.

Młody władca udowodnił że jest zdolnym administratorem wprowadzając szereg reform które przyczyniły się do rozwoju Wrocławia. Pod jego rządami miasto przekształciło się w jeden z najważniejszych ośrodków handlowych Europy Środkowej notując znaczący wzrost gospodarczy.

Dziedzictwo pierwszego panowania Henryka IV Probusa we Wrocławiu widoczne jest do dziś w architekturze miasta oraz jego znaczeniu jako regionalnego centrum handlowego i kulturalnego.