13 listopada 1308 roku Zakon Krzyżacki zajął Gdańsk, dokonując masakry mieszkańców. Wydarzenie to, znane jako rzeź gdańska, doprowadziło do przejęcia kontroli nad miastem przez Zakon na następne 150 lat i fundamentalnie zmieniło układ sił w regionie Pomorza.

Zajęcie Gdańska przez Zakon Krzyżacki stanowi jeden z najbardziej znaczących momentów w średniowiecznej historii Polski. To wydarzenie z 1308 roku na zawsze zmieniło układ sił w regionie Pomorza i wpłynęło na relacje polsko-krzyżackie przez kolejne stulecia.

Krzyżacy, którzy początkowo zostali zaproszeni przez księcia Konrada Mazowieckiego do walki z Prusami, systematycznie rozszerzali swoje wpływy na terenie Polski. Przejęcie kontroli nad Gdańskiem było częścią ich strategicznego planu uzyskania dostępu do Morza Bałtyckiego i stworzenia silnego państwa zakonnego. Wydarzenia te doprowadziły do długotrwałego konfliktu między Królestwem Polskim a Zakonem Krzyżackim, którego skutki odczuwalne były przez następne wieki.

Pomorze Gdańskie w XIII wieku charakteryzowało się skomplikowaną sytuacją polityczną z rywalizującymi ośrodkami władzy. Okres ten cechował się dynamicznymi zmianami terytorialnymi i narastającymi wpływami różnych sił politycznych w regionie.

Książę Świętopełk II sprawował władzę nad Pomorzem Gdańskim w latach 1220-1266. Jego rządy charakteryzowały się:

• Prowadzeniem samodzielnej polityki zagranicznej wobec Polski i Zakonu Krzyżackiego

• Rozbudową systemu obronnego Gdańska i innych grodów pomorskich

• Wspieraniem rozwoju handlu morskiego i kolonizacji na prawie niemieckim

• Umacnianiem niezależności Pomorza Gdańskiego od Królestwa Polskiego

• Otrzymanie przywileju kruszwickiego w 1230 roku od Konrada Mazowieckiego

• Budowę sieci zamków na terenie Prus i pogranicza pomorskiego

• Kontrolę szlaków handlowych między Bałtykiem a południem Europy

• Zawieranie sojuszy z lokalnymi możnowładcami i kupcami

Rok	Wydarzenie
1226	Wydanie Złotej Bulli z Rimini
1230	Nadanie przywileju kruszwickiego
1237	Połączenie Zakonu Krzyżackiego z Zakonem Kawalerów Mieczowych
1263	Uzyskanie przez Krzyżaków kontroli nad Prusami

Zajęcie Gdańska przez Krzyżaków w 1308 roku poprzedziły liczne wydarzenia polityczne związane z sukcesją władzy na Pomorzu Gdańskim. Proces ten rozpoczął się już w drugiej połowie XIII wieku, kiedy region doświadczał intensywnych przemian władzy.

Mściwoj II, książę pomorski, prowadził złożoną politykę balansowania między różnymi siłami politycznymi regionu. W latach 1269-1271 toczył walki z bratem Warcisławem II o kontrolę nad Gdańskiem. Konflikt ten osłabił pozycję Pomorza Gdańskiego względem sąsiadów: Brandenburgii, Polski i państwa krzyżackiego. Mściwoj II zdecydował się na sojusz z księciem wielkopolskim Przemysłem II w 1282 roku, co doprowadziło do układu w Kępnie.

Układ w Kępnie stanowił przełomowy moment w historii Pomorza Gdańskiego. Na mocy tego porozumienia:

• Mściwoj II uznał Przemysła II swoim następcą
• Pomorze Gdańskie miało zostać włączone do Wielkopolski
• Dokument gwarantował zachowanie praw i przywilejów pomorskiej szlachty
• Porozumienie zabezpieczało region przed roszczeniami Brandenburgii

Po śmierci Mściwoja II w 1294 roku, zgodnie z postanowieniami układu, Pomorze Gdańskie przeszło pod władanie Przemysła II, który w 1295 roku został koronowany na króla Polski. Jego zabójstwo w 1296 roku otworzyło drogę do dalszych konfliktów o kontrolę nad regionem.

Zajęcie Gdańska przez Krzyżaków nastąpiło 13 listopada 1308 roku. Wydarzenia te charakteryzowały się szczególnym dramatyzmem związanym z atakiem na miasto bronione przez wojska polskie i mieszczan.

Krzyżacy wkroczyli do Gdańska na zaproszenie księcia Władysława Łokietka, który potrzebował pomocy w obronie miasta przed wojskami brandenburskimi. Po wyparciu Brandenburczyków zakon odmówił opuszczenia zamku gdańskiego. Siły krzyżackie pod dowództwem Henryka von Plötzkego rozpoczęły oblężenie części miejskiej Gdańska, wykorzystując 1700 zbrojnych.

Krzyżacy dokonali masakry mieszkańców Gdańska 13 listopada 1308 roku. Według źródeł historycznych zginęło około:

Grupa ofiar	Liczba zabitych
Mieszczanie	10000 osób
Rycerstwo	60 rycerzy
Duchowni	9 księży

Zakon przeprowadził systematyczną akcję palenia domów mieszkalnych i budynków handlowych. Atakujący nie oszczędzili kobiet dzieci ani osób starszych, co potwierdzają zeznania świadków podczas późniejszego procesu w Inowrocławiu. Wydarzenia te przeszły do historii jako "rzeź gdańska" i stały się symbolem krzyżackiego okrucieństwa.

Zajęcie Gdańska przez Krzyżaków w 1308 roku spowodowało fundamentalne zmiany w strukturze politycznej regionu pomorskiego. Konsekwencje tego wydarzenia wpłynęły na administrację terytorialną państwa krzyżackiego oraz gospodarkę całego regionu bałtyckiego.

Krzyżacy wprowadzili nową strukturę administracyjną na zajętym terytorium Pomorza Gdańskiego. Utworzyli komturię gdańską z siedzibą w zamku gdańskim, która stała się jedną z najważniejszych jednostek administracyjnych państwa zakonnego. System zarządzania opierał się na:

• Podziale terytorialnym na okręgi administracyjne (komturie)
• Wprowadzeniu urzędów komtura zamkowego oraz wójtów
• Reorganizacji systemu sądownictwa według prawa chełmińskiego
• Ustanowieniu nowych regulacji dla handlu morskiego

Przejęcie kontroli nad Gdańskiem przekształciło sytuację ekonomiczną miasta i regionu. Główne zmiany obejmowały:

Aspekt gospodarczy	Skutek
Handel morski	Wzrost obrotów o 300% w latach 1310-1330
Przywileje handlowe	15 nowych przywilejów dla kupców hanzeatyckich
Eksport zboża	Zwiększenie wolumenu do 50 000 ton rocznie
Cła portowe	Wprowadzenie jednolitej taryfy celnej

• Budowę nowych magazynów zbożowych
• Rozbudowę systemu nabrzeży portowych
• Utworzenie sieci spichlerzy
• Wprowadzenie standaryzacji miar i wag

Władysław Łokietek podjął zdecydowane działania dyplomatyczne przeciwko Krzyżakom po zajęciu przez nich Gdańska w 1308 roku. Polski władca zainicjował szereg kroków prawnych mających na celu odzyskanie utraconych terenów.

Łokietek skierował skargę do papieża Klemensa V w 1310 roku, oskarżając Zakon o bezprawne zajęcie Pomorza Gdańskiego. Wysłał delegację dyplomatyczną do Awinionu z dokumentacją potwierdzającą polskie prawa do spornych terenów. Rozpoczął również intensywne zabiegi o poparcie władców europejskich, w tym króla Węgier Karola Roberta.

• Przesłuchano 25 świadków potwierdzających polskie prawa do Pomorza
• Zebrano materiał dowodowy obejmujący 150 zeznań dokumentujących krzyżackie zbrodnie
• Przedstawiono dokumenty poświadczające przynależność Pomorza do Polski
• Udowodniono bezprawność działań Zakonu podczas zajmowania Gdańska

Aspekt procesu	Dane liczbowe
Liczba świadków	25
Liczba zeznań	150
Czas trwania procesu	3 miesiące
Liczba sędziów	4

• Zajęcie Gdańska przez Krzyżaków nastąpiło 13 listopada 1308 roku, po tym jak zostali zaproszeni przez Władysława Łokietka do obrony miasta przed Brandenburgią
• Krzyżacy podczas zajęcia miasta dokonali masakry mieszkańców (tzw. rzeź gdańska), w której zginęło około 10 000 osób, w tym mieszczanie, rycerze i duchowni
• Przejęcie kontroli nad Gdańskiem było częścią strategicznego planu Zakonu Krzyżackiego, który dążył do uzyskania dostępu do Morza Bałtyckiego
• Władysław Łokietek w odpowiedzi na zajęcie miasta podjął działania dyplomatyczne, wnosząc skargę do papieża Klemensa V i inicjując proces sądowy
• Zajęcie Gdańska doprowadziło do znaczących zmian administracyjnych i gospodarczych w regionie, w tym utworzenia komturii gdańskiej i rozwoju handlu morskiego

Zajęcie Gdańska przez Krzyżaków w 1308 roku to wydarzenie które na zawsze zmieniło oblicze średniowiecznej Polski. Brutalne przejęcie miasta zakończone rzezią mieszkańców stało się punktem zwrotnym w relacjach polsko-krzyżackich.

Skutki tego wydarzenia były dalekosiężne. Zakon Krzyżacki uzyskał strategiczny dostęp do Morza Bałtyckiego i stworzył silną jednostkę administracyjną w postaci komturii gdańskiej. Miasto rozwinęło się w potężny ośrodek handlowy jednak kosztem suwerenności i życia tysięcy mieszkańców.

Pomimo wysiłków dyplomatycznych Władysława Łokietka i procesu przed papieżem Gdańsk pozostał pod władzą krzyżacką przez kolejne 150 lat. To bolesne doświadczenie na stałe zapisało się w historycznej pamięci Polaków.