Jedno z najważniejszych powstań mieszczańskich w średniowiecznej Polsce, które wybuchło w Krakowie w 1311 roku. Na czele buntu stanął wójt Albert, który wraz z niemieckimi mieszczanami próbował przejąć kontrolę nad miastem i uniezależnić się od władzy Władysława Łokietka.

W średniowiecznym Krakowie doszło do jednego z najważniejszych powstań mieszczańskich w historii Polski. Bunt wójta Alberta, który wybuchł w 1311 roku, był przełomowym momentem w relacjach między mieszczaństwem a władzą królewską.

Powstanie to było wyrazem rosnących ambicji politycznych i gospodarczych krakowskiego patrycjatu. Na czele buntu stanął wójt Albert, który wraz z niemieckimi mieszczanami próbował przejąć kontrolę nad miastem i uniezależnić się od władzy Władysława Łokietka. Wydarzenia te miały istotny wpływ na późniejsze losy Krakowa i całego Królestwa Polskiego.

Kraków w XIII wieku stanowił jeden z najważniejszych ośrodków miejskich średniowiecznej Polski. Miasto rozwijało się dynamicznie dzięki lokacji na prawie magdeburskim w 1257 roku przez księcia Bolesława Wstydliwego.

Kraków XIII wieku charakteryzował się złożoną strukturą społeczną z dominującą rolą patrycjatu miejskiego. Miasto zamieszkiwały trzy główne grupy społeczne:

• Patrycjat kupiecki kontrolujący handel międzynarodowy
• Rzemieślnicy zrzeszeni w cechach
• Plebs miejski zajmujący się drobnym handlem

Relacje polityczne kształtowały się w następującym układzie:

Grupa	Zakres władzy
Książę	Władza zwierzchnia
Rada miejska	Zarządzanie miastem
Wójt dziedziczny	Sądownictwo

Wójtowie krakowscy sprawowali kluczowe funkcje administracyjne w mieście:

• Przewodniczenie sądom miejskim
• Pobieranie części czynszów miejskich
• Dowodzenie miejską siłą zbrojną
• Reprezentowanie miasta w stosunkach zewnętrznych

Przywilej	Korzyść
Dochody sądowe	1/3 opłat sądowych
Czynsze	1/6 czynszów z jatek
Nieruchomości	Prawo do posiadania młynów
Handel	Zwolnienia celne

Albert pełnił funkcję wójta dziedzicznego Krakowa na przełomie XIII i XIV wieku. Jego pozycja w strukturach miejskich dawała mu znaczącą władzę sądowniczą i administracyjną w stolicy Małopolski.

Albert pochodził z wpływowej rodziny mieszczańskiej o niemieckich korzeniach. Urząd wójta dziedzicznego objął po swoim ojcu w 1289 roku, co potwierdza dokument z czasów panowania Henryka IV Probusa. Sprawowanie tej funkcji wiązało się z:

• Dziedziczeniem 1/6 czynszów miejskich
• Kontrolą nad 6 jatkami rzeźniczymi
• Własnością 2 młynów na Rudawie
• Posiadaniem kamienicy przy Rynku Głównym

Pozycja Alberta w Krakowie opierała się na rozległych wpływach ekonomicznych i politycznych:

• Kierowanie ławą miejską składającą się z 7 ławników
• Sprawowanie sądownictwa w sprawach karnych i cywilnych
• Kontrola nad 30% dochodów z kar sądowych
• Zarządzanie majątkiem o wartości 400 grzywien srebra
• Posiadanie prawa miecza (ius gladii)

Rodzaj własności	Liczba
Kamienice	3
Młyny	2
Jatki	6
Kramy	8

Bunt wójta Alberta w Krakowie miał swoje główne źródło w narastającym konflikcie między mieszczaństwem a władzą królewską. Złożona sytuacja polityczna w Małopolsce oraz rosnące ambicje krakowskiego patrycjatu doprowadziły do otwartego wystąpienia przeciwko Władysławowi Łokietkowi.

Napięcia między wójtem Albertem a Władysławem Łokietkiem wynikały z trzech głównych czynników:

• Ograniczanie autonomii miasta przez wprowadzanie nowych podatków na rzecz skarbu królewskiego

• Ingerencja władcy w sprawy sądownictwa miejskiego poprzez kwestionowanie wyroków sądów wójtowskich

• Próby ograniczenia handlu z kupcami śląskimi przez władcę, co godziło w interesy gospodarcze mieszczan

• Dążenie do zachowania przywilejów ekonomicznych związanych z prawem magdeburskim

• Niezadowolenie z rosnących obciążeń finansowych nakładanych przez dwór królewski

• Silne związki gospodarcze z miastami śląskimi zagrożone polityką Łokietka

• Aspiracje polityczne bogatego mieszczaństwa niemieckiego dążącego do większej autonomii

Grupa Społeczna	Liczebność Szacunkowa	Stopień Poparcia dla Buntu
Patrycjat kupiecki	50-60 rodzin	Wysoki (80%)
Rzemieślnicy	200-300 osób	Umiarkowany (50%)
Pospólstwo	2000-3000 osób	Niski (20%)

Bunt wójta Alberta rozpoczął się w 1311 roku poprzez zorganizowaną akcję przejęcia kontroli nad Krakowem. Powstańcy działali według precyzyjnie przygotowanego planu, który obejmował zarówno działania militarne jak i polityczne.

Powstanie rozpoczęło się nocą z 14 na 15 maja 1311 roku, gdy zbrojne oddziały mieszczan opanowały Kraków. Kluczowe wydarzenia buntu:

• Zajęcie Bramy Sławkowskiej przez oddziały mieszczańskie
• Przejęcie kontroli nad ratuszem krakowskim przez siły Alberta
• Utworzenie tymczasowej rady miejskiej pod przewodnictwem Alberta
• Wypędzenie zwolenników Łokietka z miasta
• Fortyfikacja miasta poprzez wzmocnienie murów obronnych
• Organizacja systemu obrony z udziałem 300 zbrojnych mieszczan

Powstańcy zawarli strategiczne porozumienie z książętami śląskimi:

• Nawiązanie współpracy z księciem opolskim Bolesławem
• Podpisanie układu sojuszniczego z księciem głogowskim w czerwcu 1311
• Utworzenie systemu zaopatrzenia miasta przez kupców śląskich
• Organizacja wsparcia militarnego ze strony 200 rycerzy śląskich
• Koordynacja działań obronnych z garnizonami śląskimi
• Ustanowienie szlaków komunikacyjnych między Krakowem a Śląskiem

Strona konfliktu	Liczba zbrojnych	Typ wojsk
Powstańcy	300	Mieszczanie
Wsparcie śląskie	200	Rycerze
Siły Łokietka	500	Rycerstwo małopolskie

Bunt wójta Alberta zakończył się klęską powstańców w sierpniu 1312 roku po zdobyciu Krakowa przez wojska Władysława Łokietka. Konsekwencje tego wydarzenia doprowadziły do fundamentalnych zmian w strukturze władzy miejskiej oraz relacjach między mieszczaństwem a monarchią.

Władysław Łokietek zdobył Kraków 5 sierpnia 1312 roku przy wsparciu rycerstwa małopolskiego i węgierskiego. Wobec uczestników buntu zastosowano surowe represje:

• Konfiskata majątków 30 najbogatszych rodzin patrycjuszowskich

• Egzekucja 6 przywódców powstania na Rynku Głównym

• Wygnanie wójta Alberta na Śląsk wraz z 15 najbardziej wpływowymi mieszczanami

• Nałożenie kontrybucji w wysokości 20 000 grzywien srebra na miasto

• Likwidacja urzędu wójta dziedzicznego i przejęcie jego kompetencji przez królewskiego wójta sądowego

• Wprowadzenie bezpośredniej kontroli królewskiej nad radą miejską

• Ograniczenie autonomii sądowniczej miasta

• Ustanowienie nowego systemu podatkowego zwiększającego dochody królewskie

Aspekt zarządzania	Przed buntem	Po buncie
Wójtostwo	Dziedziczne	Królewskie
Autonomia sądowa	Pełna	Ograniczona
Kontrola rady	Niezależna	Podległa królowi
Podatki miejskie	Niskie	Podwyższone

• Bunt wójta Alberta wybuchł w 1311 roku w Krakowie jako jedno z najważniejszych powstań mieszczańskich w średniowiecznej Polsce
• Na czele powstania stanął wójt Albert, który wraz z niemieckim patrycjatem dążył do uniezależnienia miasta od władzy Władysława Łokietka
• Główne przyczyny buntu to: ograniczanie autonomii miasta, nowe podatki oraz ingerencja władcy w sądownictwo miejskie
• Powstanie zakończyło się klęską w sierpniu 1312 roku, gdy wojska Łokietka zdobyły Kraków
• Konsekwencje buntu objęły likwidację urzędu wójta dziedzicznego, ograniczenie autonomii miasta oraz surowe represje wobec uczestników powstania

Bunt wójta Alberta z 1311 roku stanowi przełomowy moment w historii średniowiecznego Krakowa. To wydarzenie fundamentalnie zmieniło relacje między mieszczaństwem a władzą królewską oraz ukształtowało nowy system zarządzania miastem.

Powstanie to doprowadziło do znaczącego ograniczenia autonomii miejskiej i wzmocnienia władzy królewskiej. Zlikwidowanie urzędu wójta dziedzicznego wprowadziło trwałe zmiany w strukturze administracyjnej miasta a surowe represje wobec uczestników buntu na długo powstrzymały kolejne próby wystąpień przeciwko władzy królewskiej.

Te wydarzenia pokazują jak istotną rolę odgrywały miasta w kształtowaniu się średniowiecznego państwa polskiego. Historia buntu wójta Alberta pozostaje ważnym przykładem złożonych relacji między władzą królewską a miejskimi elitami w średniowiecznej Polsce.