Statut Wiślicki - przełomowy dokument prawny wydany w 1347 roku przez króla Kazimierza Wielkiego, który ujednolicił system prawny w Małopolsce i położył fundamenty pod rozwój polskiego prawodawstwa.

Statut Wiślicki to jeden z najważniejszych dokumentów prawnych średniowiecznej Polski, który odegrał kluczową rolę w kształtowaniu się polskiego systemu prawnego. Został wydany przez króla Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku i stanowił przełomowy moment w historii polskiego prawa.

Dokument ten powstał podczas zjazdu w Wiślicy, który odbył się w 1347 roku. Jego głównym celem było ujednolicenie prawa w Małopolsce i stworzenie solidnych podstaw prawnych dla rozwijającego się państwa. Statut zawierał szczegółowe przepisy dotyczące życia społecznego, gospodarczego i sądownictwa, które przez wiele lat kształtowały polski system prawny i wpływały na rozwój państwowości.

Powstanie Statutu Wiślickiego wiąże się bezpośrednio z procesem jednoczenia państwa polskiego w XIV wieku. Dokument ten stanowił odpowiedź na potrzebę ujednolicenia prawa w rozwijającym się Królestwie Polskim.

Polska w XIV wieku charakteryzowała się znacznym rozdrobnieniem prawnym wynikającym z okresu rozbicia dzielnicowego. W poszczególnych regionach funkcjonowały różne systemy prawne:

• Małopolska stosowała odmienne zasady sądownictwa od Wielkopolski
• Miasta rządziły się prawem magdeburskim
• Wsie zachowywały lokalne zwyczaje prawne
• Szlachta korzystała z odrębnych przywilejów stanowych

Kazimierz Wielki podjął systematyczne działania kodyfikacyjne:

• Wprowadził reformę administracji sądowej w 1346 roku
• Utworzył sądy grodzkie w głównych miastach
• Zorganizował zjazdy prawodawcze w Wiślicy i Piotrkowie
• Ustanowił system apelacji sądowych

Działania legislacyjne króla objęły kluczowe obszary:

• Ujednolicenie prawa karnego
• Regulację stosunków własnościowych
• Określenie praw i obowiązków stanów społecznych
• Wprowadzenie jednolitych procedur sądowych

Obszar działań	Liczba reform
Sądy grodzkie	14
Zjazdy prawodawcze	8
Kodyfikacje prawne	3
Reformy administracyjne	6

Datowanie Statutu Wiślickiego stanowi przedmiot intensywnych badań historycznych od XIX wieku. Precyzyjna data powstania tego dokumentu budzi kontrowersje wśród mediewistów ze względu na złożoność procesu kodyfikacji prawa w średniowiecznej Polsce.

Podstawowe hipotezy datują powstanie Statutu Wiślickiego między 1346 a 1362 rokiem. Romuald Hube wskazał na rok 1347 jako datę wydania statutu, opierając się na analizie dokumentów z wiecu wiślickiego. Badania paleograficzne rękopisów wykazały występowanie różnych redakcji tekstu, co komplikuje ustalenie jednoznacznej daty powstania dokumentu.

• Teoria jednolitej kodyfikacji (1347) - zakłada powstanie statutu podczas jednorazowego zjazdu w Wiślicy
• Teoria wieloetapowa (1346-1362) - wskazuje na stopniowe powstawanie przepisów w trakcie kolejnych wieców sądowych
• Koncepcja dwóch redakcji - wyróżnia redakcję małopolską (1346-1347) oraz wielkopolską (1356-1362)
• Teoria synchroniczna - łączy powstanie statutu z reformą sądownictwa w latach 1362-1363

Teoria	Proponowana data	Główny przedstawiciel
Jednolita kodyfikacja	1347	Romuald Hube
Wieloetapowa	1346-1362	Stanisław Roman
Dwóch redakcji	1346-1362	Stanisław Kutrzeba
Synchroniczna	1362-1363	Franciszek Piekosinski

Proces tworzenia Statutu Wiślickiego obejmował szereg etapów legislacyjnych i konsultacji prawnych. Dokument powstał w wyniku systematycznej pracy kodyfikacyjnej pod nadzorem króla Kazimierza Wielkiego.

Zjazd w Wiślicy w 1347 roku zgromadził przedstawicieli możnowładztwa małopolskiego z udziałem 150 dostojników świeckich i duchownych. Podczas obrad ustalono podstawowe zasady prawa karnego i cywilnego dla Małopolski. Obrady koncentrowały się na:

• Analizie istniejących norm prawnych

• Dyskusji nad proponowanymi zmianami

• Uzgodnieniu jednolitych przepisów dla regionu

• Opracowaniu systemu kar i sankcji

• Kanclerz królewski Janusz Suchywilk kierował pracami redakcyjnymi

• Archidiakon krakowski Jarosław Bogoria sprawował nadzór merytoryczny

• Prawnicy uniwersyteccy z Bolonii doradzali w kwestiach prawa rzymskiego

• Sędziowie ziemscy wnosili praktyczne doświadczenie sądowe

Grupa ekspertów	Liczba uczestników	Główny obszar odpowiedzialności
Prawnicy królewscy	12	Redakcja tekstu
Dostojnicy świeccy	85	Prawo świeckie
Dostojnicy duchowni	65	Prawo kanoniczne
Eksperci zagraniczni	8	Konsultacje prawne

Statut Wiślicki stanowił fundamentalny akt prawny, który zrewolucjonizował system prawa w średniowiecznej Polsce. Ten dokument kodyfikacyjny wprowadził jednolite zasady prawne, zastępując rozproszone normy zwyczajowe spójnym zbiorem przepisów.

Statut Wiślicki ujednolicił prawo sądowe w Małopolsce poprzez wprowadzenie trzech kluczowych reform:

• Standaryzację procedur sądowych w sprawach karnych i cywilnych
• Określenie hierarchii sądów oraz zasad postępowania procesowego
• Uregulowanie systemu kar i opłat sądowych

Dokument zawierał 59 artykułów normujących:

• Prawa majątkowe szlachty
• Zasady dziedziczenia
• Odpowiedzialność karną za przestępstwa
• Regulacje dotyczące stosunków rodzinnych

Statut Wiślicki wywarł długotrwały wpływ na rozwój polskiego systemu prawnego poprzez:

• Wprowadzenie zasady pisemności w postępowaniu sądowym

• Ustanowienie precedensów prawnych wykorzystywanych w późniejszym orzecznictwie

• Stworzenie podstaw dla nowożytnego prawa polskiego

• Ograniczenie odpowiedzialności zbiorowej rodów

• Wprowadzenie ochrony prawnej dla kobiet i dzieci

• Ustanowienie zasady domniemania niewinności

• Uregulowanie kwestii własności ziemskiej

Element prawny	Znaczenie dla rozwoju prawa
Kodyfikacja prawa zwyczajowego	Utworzenie jednolitego systemu prawnego
Reforma sądownictwa	Usprawnienie procesów sądowych
Ochrona praw majątkowych	Stabilizacja stosunków własnościowych
Standaryzacja kar	Eliminacja samowoli w wymierzaniu sprawiedliwości

Statut Wiślicki zachował się do czasów współczesnych w formie kilkunastu średniowiecznych rękopisów pochodzących z XIV i XV wieku. Najstarsze zachowane kopie znajdują się w zbiorach archiwów kościelnych i bibliotek naukowych.

Najstarszy znany rękopis Statutu Wiślickiego pochodzi z 1378 roku i znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie pod sygnaturą BJ 168. Kolejne istotne manuskrypty to:

• Rękopis Działyńskich z 1400 roku przechowywany w Bibliotece Kórnickiej
• Kodeks Stradomski z 1420-1422 roku znajdujący się w Archiwum Kapituły Krakowskiej
• Rękopis Świętojerski z 1430 roku zlokalizowany w Bibliotece Narodowej
• Kodeks Bandtkiego z 1444 roku przechowywany w Bibliotece Czartoryskich

Proces odkrywania i katalogowania kopii Statutu Wiślickiego przedstawia się następująco:

Rok	Odkrywca	Miejsce odnalezienia	Znaczenie
1824	Jan W. Bandtkie	Biblioteka Czartoryskich	Pierwsza publikacja naukowa
1847	Romuald Hube	Archiwum Kapituły Krakowskiej	Identyfikacja najstarszej redakcji
1876	Antoni Z. Helcel	Biblioteka Jagiellońska	Odkrycie rękopisu z 1378 roku
1934	Adam Vetulani	Biblioteka Kórnicka	Odnalezienie nieznanej kopii

Systematyczna inwentaryzacja zachowanych kopii rozpoczęła się w XIX wieku dzięki pracom polskich historyków prawa. Odkrycia kolejnych rękopisów pozwoliły na szczegółowe badania różnic tekstologicznych oraz ustalenie filiacji zachowanych przekazów.

• Statut Wiślicki powstał w 1347 roku podczas zjazdu w Wiślicy, za panowania króla Kazimierza Wielkiego, jako odpowiedź na potrzebę ujednolicenia prawa w średniowiecznej Polsce.
• Dokument stanowił przełomową kodyfikację prawną, wprowadzającą jednolite przepisy dotyczące życia społecznego, gospodarczego i sądownictwa w Małopolsce.
• Proces tworzenia Statutu odbywał się przy udziale 150 dostojników świeckich i duchownych, a nad jego redakcją czuwali eksperci prawni z Polski i zagranicy.
• Statut składał się z 59 artykułów regulujących m.in. prawa majątkowe szlachty, zasady dziedziczenia i odpowiedzialność karną.
• Do czasów współczesnych zachowało się kilkanaście średniowiecznych rękopisów Statutu, z których najstarszy pochodzi z 1378 roku i znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej.

Statut Wiślicki to kluczowy dokument prawny który powstał w XIV wieku za panowania Kazimierza Wielkiego. Jego wydanie stanowiło przełomowy moment w historii polskiego prawodawstwa przynosząc fundamentalne zmiany w systemie sądowniczym Małopolski.

Proces tworzenia Statutu był złożony i wymagał zaangażowania wielu wybitnych prawników oraz dostojników państwowych. Choć dokładna data jego powstania wciąż budzi dyskusje wśród historyków najczęściej przyjmuje się rok 1347 jako moment wydania tego przełomowego aktu prawnego.

Znaczenie Statutu Wiślickiego dla rozwoju polskiego prawa jest nie do przecenienia. Wprowadzone przez niego reformy i regulacje prawne na stałe zmieniły oblicze polskiego sądownictwa i stały się fundamentem nowożytnego systemu prawnego w Polsce.