I pokój toruński to traktat pokojowy zawarty 1 lutego 1411 roku w Toruniu, kończący wielką wojnę z zakonem krzyżackim (1409-1411). Był następstwem zwycięstwa wojsk polsko-litewskich w bitwie pod Grunwaldem i przyniósł Polsce odzyskanie Ziemi Dobrzyńskiej oraz kontrybucję wojenną.

I pokój toruński to jedno z najważniejszych wydarzeń w historii średniowiecznej Polski i państwa krzyżackiego. Ten przełomowy traktat pokojowy został zawarty 1 lutego 1411 roku w Toruniu kończąc wielką wojnę z zakonem krzyżackim (1409-1411).

Dokument ten był bezpośrednim następstwem zwycięstwa wojsk polsko-litewskich w bitwie pod Grunwaldem. Mimo że nie przyniósł Polsce wszystkich oczekiwanych korzyści terytorialnych zmienił układ sił w regionie i znacząco osłabił pozycję zakonu krzyżackiego. Traktat ten stał się fundamentem dla późniejszych relacji polsko-krzyżackich i wpłynął na kształtowanie się mapy politycznej średniowiecznej Europy Środkowej.

Wojna polsko-krzyżacka 1409-1411 wybuchła w wyniku narastających konfliktów terytorialnych między Królestwem Polskim a zakonem krzyżackim. Głównymi punktami zapalnymi były spory o Ziemię Dobrzyńską oraz kontrolę nad Żmudzią.

Ziemia Dobrzyńska znalazła się pod kontrolą zakonu krzyżackiego w 1409 roku jako zastaw od księcia Władysława Opolczyka. Krzyżacy odmówili zwrotu terytorium mimo spłaty zastawu przez stronę polską w wysokości 40 000 florenów. Kontrola nad tym strategicznym obszarem dawała zakonowi możliwość wywierania presji na Królestwo Polskie poprzez:

• Blokowanie dostępu Polski do Bałtyku

• Kontrolę szlaków handlowych na Wiśle

• Zagrożenie dla północnych granic Królestwa Polskiego

• Strategiczne położenie między państwem zakonnym a Livonią

• Wielokrotne powstania miejscowej ludności przeciwko władzy krzyżackiej

• Wsparcie powstańców żmudzkich przez Witolda w 1409 roku

• Próby chrystianizacji regionu przez Krzyżaków jako pretekst do ekspansji terytorialnej

Aspekt konfliktu	Zakon krzyżacki	Królestwo Polskie i WKL
Ziemia Dobrzyńska	Zatrzymanie zastawu	Żądanie zwrotu po spłacie
Żmudź	Dążenie do podporządkowania	Obrona interesów litewskich
Cel strategiczny	Połączenie terytoriów	Zachowanie niezależności

Bitwa pod Grunwaldem 15 lipca 1410 roku stanowiła decydujące starcie podczas wielkiej wojny z zakonem krzyżackim. Połączone siły polsko-litewskie pod dowództwem króla Władysława Jagiełły rozgromiły armię krzyżacką dowodzoną przez wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena.

Bitwa pod Grunwaldem przyniosła znaczące straty w szeregach zakonu krzyżackiego:

• Śmierć 8 tysięcy rycerzy krzyżackich wraz z wielkim mistrzem

• Zniszczenie 51 chorągwi zakonnych

• Przejęcie kontroli nad 13 zamkami krzyżackimi

• Zdobycie znaczących ilości uzbrojenia oraz zapasów wojskowych

• Eliminacja większości wyższych rangą dostojników zakonnych

• Utrata autorytetu militarnego w Europie

• Zmniejszenie liczby rycerzy zakonnych o 50%

• Osłabienie pozycji finansowej poprzez konieczność wypłaty odszkodowań

• Utrata kontroli nad strategicznymi szlakami handlowymi

• Wzrost nastrojów antykrzyżackich w miastach pruskich

• Zachwianie stabilności wewnętrznej struktury zakonu

Aspekt	Przed bitwą	Po bitwie
Liczba rycerzy zakonnych	3000	1500
Kontrolowane zamki	120	107
Roczne przychody (w grzywnach)	190000	95000

Negocjacje pokojowe w Toruniu rozpoczęły się w styczniu 1411 roku z inicjatywy króla Zygmunta Luksemburskiego, który pełnił rolę mediatora między Polską a zakonem krzyżackim. Rozmowy odbywały się w atmosferze napięcia politycznego po klęsce zakonu w bitwie pod Grunwaldem.

Król Władysław Jagiełło przyjął podczas rokowań pokojowych w Toruniu strategię umiarkowaną. Monarcha koncentrował się na trzech kluczowych postulatach:

• Odzyskanie Ziemi Dobrzyńskiej bez konieczności płacenia odszkodowania
• Zwrot zamków zajętych przez Krzyżaków podczas wojny
• Uzyskanie wysokiej kontrybucji wojennej w wysokości 100 000 kop groszy praskich

Jagiełło wykazał się elastycznością negocjacyjną, rezygnując z żądań terytorialnych na rzecz korzyści finansowych. Jego postawa umożliwiła osiągnięcie kompromisu dyplomatycznego między stronami konfliktu.

Heinrich von Plauen, nowy wielki mistrz zakonu krzyżackiego, przyjął podczas rokowań postawę defensywną. Jego działania charakteryzowały się:

• Dążeniem do minimalizacji strat terytorialnych zakonu
• Próbą zmniejszenia wysokości nałożonej kontrybucji wojennej
• Zabieganiem o zachowanie strategicznych punktów handlowych
• Staraniami o utrzymanie autonomii zakonu w sprawach wewnętrznych

Von Plauen zgodził się na zapłatę odszkodowania w wysokości 100 000 kop groszy praskich w czterech ratach, uznając to za mniejsze zło niż dalsze straty terytorialne. Jego pragmatyczne podejście przyczyniło się do finalizacji układu pokojowego 1 lutego 1411 roku.

Aspekt negocjacji	Wartość
Kontrybucja wojenna	100 000 kop groszy praskich
Liczba rat płatności	4
Czas trwania rokowań	1 miesiąc

I pokój toruński z 1411 roku określił szczegółowe warunki zakończenia wojny między Królestwem Polskim a zakonem krzyżackim. Traktat zawierał trzy główne postanowienia dotyczące terytoriów oraz odszkodowań wojennych.

Traktat pokojowy przywrócił Ziemię Dobrzyńską Królestwu Polskiemu bez konieczności wypłaty dodatkowego odszkodowania. Krzyżacy zobowiązali się do przekazania kontroli nad wszystkimi zamkami oraz miastami na tym terytorium w ciągu 4 tygodni od podpisania układu. Transfer objął strategiczne punkty obronne: Bobrowniki, Rypin, Lipno.

Żmudź pozostała pod kontrolą zakonu krzyżackiego do śmierci Witolda i Jagiełły. Traktat wprowadził zakaz wspierania powstań żmudzkich przez Wielkie Księstwo Litewskie. Krzyżacy zachowali prawo do handlu na tym terytorium oraz kontrolę nad szlakami handlowymi prowadzącymi do portów bałtyckich.

Zakon zobowiązał się do wypłaty Polsce odszkodowania w wysokości:

Szczegóły płatności	Wartość
Całkowita suma	100 000 kop groszy praskich
Liczba rat	4
Pierwsza rata	25 000 kop groszy
Termin pierwszej wpłaty	25 lipca 1411
Miejsce płatności	Toruń

Krzyżacy musieli również zwolnić wszystkich jeńców wojennych bez okupu oraz zwrócić zagrabione podczas wojny przedmioty wartościowe.

I pokój toruński przyniósł znaczące konsekwencje polityczne oraz ekonomiczne dla regionu Europy Środkowej. Traktat wpłynął na układ sił między państwami oraz zmienił dynamikę relacji międzynarodowych.

Pozycja Polski na arenie międzynarodowej uległa znacznemu wzmocnieniu po podpisaniu traktatu. Królestwo Polskie zyskało status głównego gracza politycznego w Europie Środkowo-Wschodniej. Odzyskanie Ziemi Dobrzyńskiej wzmocniło kontrolę Polski nad szlakami handlowymi na Wiśle. Otrzymanie wysokiej kontrybucji wojennej (100 000 kop groszy praskich) zwiększyło możliwości finansowe państwa polskiego.

Aspekt wzmocnienia pozycji	Rezultat
Kontrola handlowa	Zwiększenie wpływów z handlu wiślanego
Prestiż międzynarodowy	Uznanie potęgi militarnej Polski
Zasoby finansowe	+100 000 kop groszy praskich
Status polityczny	Dominująca pozycja w regionie

Traktat toruński wprowadził nową jakość w stosunkach polsko-krzyżackich. Zakon utracił pozycję dominującego partnera handlowego w regionie. Osłabienie militarne zakonu (utrata 50% rycerzy) zmniejszyło jego możliwości prowadzenia agresywnej polityki. Wprowadzenie systemu ratalnego spłaty kontrybucji wojennej stworzyło mechanizm długoterminowej zależności finansowej zakonu od Polski. Zachowanie Żmudzi przez Krzyżaków pozostawiło punkt sporny w relacjach dwustronnych.

Zmiana w relacjach	Skutek
Militarna	Redukcja potencjału bojowego zakonu
Ekonomiczna	Uzależnienie finansowe zakonu
Terytorialna	Nowy układ granic
Polityczna	Ograniczenie samodzielności zakonu

• I pokój toruński został zawarty 1 lutego 1411 roku jako konsekwencja zwycięstwa Polski w bitwie pod Grunwaldem
• Główne postanowienia traktatu to zwrot Ziemi Dobrzyńskiej Polsce oraz wypłata przez Krzyżaków odszkodowania w wysokości 100 000 kop groszy praskich
• Żmudź pozostała pod kontrolą zakonu krzyżackiego do śmierci Witolda i Jagiełły, z zakazem wspierania tamtejszych powstań przez Wielkie Księstwo Litewskie
• Traktat znacząco osłabił pozycję zakonu krzyżackiego, który stracił około 50% swoich rycerzy i popadł w zależność finansową od Polski
• Królestwo Polskie umocniło swoją pozycję w Europie Środkowo-Wschodniej, zyskując kontrolę nad ważnymi szlakami handlowymi i prestiż międzynarodowy

I pokój toruński z 1411 roku stanowił przełomowy moment w historii stosunków polsko-krzyżackich. Traktat ten będący następstwem zwycięstwa pod Grunwaldem przyniósł Polsce nie tylko korzyści terytorialne w postaci odzyskanej Ziemi Dobrzyńskiej ale także znaczące wpływy finansowe.

Choć nie wszystkie cele strategiczne zostały osiągnięte traktat pokojowy zmienił układ sił w Europie Środkowej. Osłabienie pozycji zakonu krzyżackiego oraz wzmocnienie roli Polski na arenie międzynarodowej stały się fundamentem dla przyszłych przemian politycznych w regionie.

Skutki I pokoju toruńskiego wykraczały daleko poza same postanowienia traktatu kształtując na kolejne stulecia relacje między państwami oraz wpływając na rozwój gospodarczy całego regionu bałtyckiego.