Jeden z najważniejszych konfliktów zbrojnych w historii średniowiecznej Polski, trwający od 1454 do 1466 roku. Rozpoczął się wydaniem aktu inkorporacji Prus do Korony Polskiej przez Kazimierza Jagiellończyka, a zakończył drugim pokojem toruńskim.

Wojna trzynastoletnia to jeden z najważniejszych konfliktów zbrojnych w historii średniowiecznej Polski. Rozpoczęła się 6 lutego 1454 roku gdy Kazimierz Jagiellończyk wydał akt inkorporacji Prus do Korony Polskiej. Ten długotrwały konflikt między Królestwem Polskim a zakonem krzyżackim zmienił układ sił w rejonie Morza Bałtyckiego.

Wybuch wojny był bezpośrednim skutkiem powstania Związku Pruskiego który sprzeciwiał się władzy zakonu krzyżackiego. Miasta pruskie wraz ze szlachtą zwróciły się do króla Polski z prośbą o włączenie ich ziem do Korony. Ta decyzja doprowadziła do trwającego 13 lat konfliktu który zakończył się podpisaniem drugiego pokoju toruńskiego w 1466 roku i znacząco osłabił pozycję zakonu krzyżackiego w regionie.

Napięcia między Zakonem Krzyżackim a Królestwem Polskim narastały przez dekady przed wybuchem wojny trzynastoletniej. Konflikt ten wynikał z długotrwałych sporów terytorialnych oraz rosnącego niezadowolenia mieszkańców Prus.

Zakon Krzyżacki w XV wieku zmagał się z poważnym kryzysem wewnętrznym. Wprowadzenie wysokich podatków, ograniczanie praw handlowych miast pruskich oraz centralizacja władzy doprowadziły do wzrostu niezadowolenia poddanych. Wielki Mistrz Zakonu Ludwik von Erlichshausen kontynuował politykę represji wobec opozycji, ignorując postulaty reformatorskie szlachty oraz mieszczaństwa.

Główne problemy polityczne:

• Nadmierne obciążenia podatkowe nakładane na miasta pruskie
• Ograniczanie autonomii lokalnych samorządów
• Blokowanie udziału mieszczan w zarządzaniu państwem krzyżackim
• Konflikty z Hanzą dotyczące monopoli handlowych

Związek Pruski utworzono 14 marca 1440 roku w Kwidzynie jako konfederację szlachty oraz miast pruskich. Organizacja skupiała 53 przedstawicieli szlachty oraz 19 miast, w tym znaczące ośrodki: Toruń, Gdańsk, Elbląg.

• Obrona praw stanowych przed samowolą krzyżacką
• Zniesienie monopoli handlowych Zakonu
• Uzyskanie autonomii sądowniczej dla miast
• Zmniejszenie obciążeń podatkowych
• Prawo do obsadzania urzędów lokalnych

Rok	Wydarzenie
1440	Utworzenie Związku Pruskiego
1453	Delegalizacja Związku przez cesarza
1454	Akt inkorporacji Prus do Polski

6 lutego 1454 roku rozpoczęła się wojna trzynastoletnia między Królestwem Polskim a zakonem krzyżackim. Bezpośrednim powodem wybuchu konfliktu było oficjalne przyłączenie Prus do Polski oraz wybuch powstania przeciwko władzy krzyżackiej.

Akt inkorporacji Prus do Królestwa Polskiego został podpisany przez Kazimierza Jagiellończyka 6 lutego 1454 roku w Krakowie. Dokument gwarantował pruskim stanom szereg przywilejów:

• Zachowanie dotychczasowych praw i swobód

• Zwolnienie z ceł handlowych na terenie Królestwa Polskiego

• Prawo do obsadzania urzędów lokalnych przez miejscową szlachtę

• Autonomię sądowniczą dla miast pruskich

• Utworzenie rady pruskiej jako organu doradczego króla

• Zajęcie zamków krzyżackich przez powstańców w 21 miastach pruskich

• Zdobycie Torunia przez mieszczan 8 lutego 1454 roku

• Opanowanie Gdańska przez siły Związku Pruskiego

• Przejęcie kontroli nad Elblągiem i Królewcem

Miasto	Data przejęcia	Sposób zdobycia
Toruń	8 lutego 1454	Powstanie mieszczan
Gdańsk	11 lutego 1454	Kapitulacja załogi
Elbląg	13 lutego 1454	Poddanie zamku
Królewiec	16 lutego 1454	Negocjacje z załogą

Wojna trzynastoletnia przebiegała na dwóch głównych frontach: lądowym oraz morskim. Działania wojenne charakteryzowały się długotrwałymi oblężeniami zamków oraz bitwami morskimi o kontrolę nad szlakami handlowymi Morza Bałtyckiego.

Kampania lądowa koncentrowała się na oblężeniach strategicznych twierdz krzyżackich. W 1454 roku wojska polskie poniosły klęskę pod Chojnicami, tracąc większość artylerii oraz zapasów. Przełomowym momentem była bitwa pod Świecinem w 1462 roku, gdzie armia polska pokonała siły krzyżackie. Kluczowe zwycięstwa:

• Zdobycie Malborka w 1457 roku po 3-letnim oblężeniu

• Odbicie Chojnic w 1466 roku

• Zajęcie Gniewu w 1464 roku

• Opanowanie Pucka w 1462 roku

• Utworzenie floty kaperskiej przez Gdańsk w 1456 roku

• Bitwa w Zatoce Świeżej w 1463 roku

• Blokada portu w Królewcu w 1460 roku

• Zdobycie 44 statków krzyżackich przez kaprów gdańskich

Straty na morzu	Zakon Krzyżacki	Flota Gdańska
Statki handlowe	44	12
Okręty wojenne	15	8
Porty utracone	5	0

Wojna trzynastoletnia obfitowała w kluczowe starcia zbrojne, które zadecydowały o losach konfliktu między Królestwem Polskim a zakonem krzyżackim. Największe znaczenie strategiczne miały bitwa pod Chojnicami oraz oblężenie Malborka.

Bitwa pod Chojnicami rozegrała się 18 września 1454 roku i zakończyła się druzgocącą porażką wojsk polskich. Armia królewska licząca 16 000 żołnierzy starła się z 15 000 wojskiem krzyżackim dowodzonym przez Bernarda Szumborskiego. Straty polskie wyniosły:

Kategoria	Liczba
Zabici żołnierze	3000
Utracone działa	44
Pojmani rycerze	300

Polski obóz został całkowicie splądrowany, a armia straciła cały tabor wojskowy z zapasami żywności i amunicją. Do niewoli dostał się wojewoda inowrocławski Mikołaj Szarlejski oraz inni znaczący dowódcy.

Oblężenie Malborka trwało od 27 lutego 1454 do 7 czerwca 1457 roku. Twierdza padła po:

Wydarzenie	Data
Rozpoczęcie oblężenia	27.02.1454
Pierwsze poddanie	08.06.1455
Odbicie przez Krzyżaków	28.09.1455
Ostateczne zdobycie	07.06.1457

Zdobycie zamku nastąpiło dzięki przekupieniu czeskich najemników kwotą 190 000 florenów. Przejęcie Malborka stanowiło punkt zwrotny wojny, pozbawiając zakon jego głównej siedziby i symbolu władzy w Prusach.

Drugi pokój toruński podpisano 19 października 1466 roku w Toruniu, kończąc tym samym wojnę trzynastoletnią. Traktat regulował stosunki polsko-krzyżackie oraz wprowadził nowy podział terytorialny Prus.

• Podział Prus na dwie części: Prusy Królewskie (przyłączone bezpośrednio do Polski) oraz Prusy Zakonne (lenno Polski)
• Przekazanie Polsce województwa chełmińskiego, Pomorza Gdańskiego wraz z Malborkiem, Elblągiem, Sztumem oraz regionem warmińskim
• Nałożenie na Zakon Krzyżacki obowiązku składania hołdu lennego królowi Polski
• Przyznanie wielkiemu mistrzowi zakonu miejsca w radzie królewskiej jako pierwszy świecki książę
• Zobowiązanie zakonu do udzielania Polsce pomocy militarnej na wezwanie króla
• Zagwarantowanie swobody handlu między terytoriami obu stron

Polska:

• Uzyskanie dostępu do Morza Bałtyckiego poprzez kontrolę nad Pomorzem Gdańskim

• Przejęcie kontroli nad ujściem Wisły oraz szlakami handlowymi

• Wzrost znaczenia gospodarczego dzięki włączeniu bogatych miast pruskich

• Wzmocnienie pozycji międzynarodowej w regionie

• Utrata 2/3 terytorium wraz z główną siedzibą w Malborku

• Przeniesienie stolicy zakonu do Królewca

• Znaczące osłabienie pozycji politycznej oraz gospodarczej

• Utrata niezależności poprzez uznanie zwierzchnictwa lennego Polski

• Redukcja liczby rycerzy zakonnych z 700 do 300

• Wojna trzynastoletnia wybuchła 6 lutego 1454 roku po wydaniu przez Kazimierza Jagiellończyka aktu inkorporacji Prus do Korony Polskiej
• Główną przyczyną konfliktu było powstanie Związku Pruskiego w 1440 roku, który sprzeciwiał się władzy zakonu krzyżackiego i dążył do przyłączenia Prus do Polski
• Wojna zakończyła się podpisaniem drugiego pokoju toruńskiego w 1466 roku, który podzielił Prusy na Królewskie (należące do Polski) i Zakonne (lenno Polski)
• Przełomowymi momentami wojny były: klęska pod Chojnicami (1454), zdobycie Malborka (1457) oraz bitwa pod Świecinem (1462)
• Skutkiem wojny było znaczące osłabienie zakonu krzyżackiego, który utracił 2/3 terytorium i musiał przenieść stolicę do Królewca, a Polska zyskała dostęp do Morza Bałtyckiego

Wojna trzynastoletnia była przełomowym konfliktem który fundamentalnie zmienił układ sił w regionie Morza Bałtyckiego. Od jej wybuchu 6 lutego 1454 roku do zakończenia w 1466 roku doszło do znaczących przemian politycznych gospodarczych i społecznych.

Zwycięstwo Polski w tym konflikcie przyniosło jej nie tylko rozległe terytoria ale także strategiczny dostęp do Morza Bałtyckiego. Dla Zakonu Krzyżackiego przegrana oznaczała utratę dominującej pozycji i rozpoczęła okres stopniowego upadku tej potężnej niegdyś organizacji.

Rezultaty wojny trzynastoletniej wpłynęły na kształt Europy Środkowej przez kolejne stulecia a jej skutki można było obserwować aż do czasów nowożytnych. Był to konflikt który na zawsze zmienił oblicze średniowiecznej Polski.