II pokój toruński był przełomowym traktatem pokojowym zawartym 19 października 1466 roku między Królestwem Polskim a zakonem krzyżackim. Na jego mocy Polska odzyskała Pomorze Gdańskie i inne terytoria, a państwo zakonne stało się lennem Korony Polskiej. Traktat zakończył wojnę trzynastoletnią i znacząco zmienił układ sił w Europie Środkowej.

II pokój toruński to jeden z najważniejszych traktatów pokojowych w historii średniowiecznej Polski. Został zawarty 19 października 1466 roku między Królestwem Polskim a zakonem krzyżackim kończąc trzynastoletnią wojnę. To przełomowe wydarzenie zmieniło układ sił w Europie Środkowej i znacząco wpłynęło na dalsze losy obu państw.

Dokument podpisano w Dworze Artusa w Toruniu w obecności króla Kazimierza Jagiellończyka i wielkiego mistrza krzyżackiego Ludwika von Erlichshausena. Traktat ten przyniósł Polsce znaczące korzyści terytorialne włączając Pomorze Gdańskie Warmię i inne ziemie pruskie do Korony. Wschodnia część państwa zakonnego stała się lennem Polski co ostatecznie zakończyło dominację zakonu krzyżackiego w regionie.

Konflikt między Królestwem Polskim a zakonem krzyżackim trwał przez kilka stuleci, osiągając punkt kulminacyjny w XV wieku. Napięte relacje między obiema stronami wynikały z ekspansjonistycznej polityki zakonu oraz rosnących ambicji terytorialnych Polski.

Bezpośrednie przyczyny wojny trzynastoletniej obejmowały:

• Utworzenie Związku Pruskiego w 1440 roku przez miasta pruskie przeciwko władzy krzyżackiej

• Nałożenie wysokich podatków przez zakon krzyżacki na miasta pruskie

• Odmowa uznania przez wielkiego mistrza praw polskich do Pomorza Gdańskiego

• Przejście miast pruskich pod protekcję króla Polski Kazimierza Jagiellończyka w 1454 roku

• Osłabienie pozycji zakonu po klęsce pod Grunwaldem w 1410 roku

• Wzrost znaczenia miast hanzeatyckich w regionie bałtyckim

• Rosnąca potęga Królestwa Polskiego pod rządami dynastii Jagiellonów

• Kryzys finansowy państwa zakonnego związany z kosztami wojen

• Niezadowolenie stanów pruskich z polityki fiskalnej zakonu

Aspekt polityczny	Zakon krzyżacki	Królestwo Polskie
Siła militarna	Osłabiona	Wzrastająca
Poparcie społeczne	Malejące	Rosnące
Sytuacja finansowa	Kryzysowa	Stabilna
Sojusznicy	Ograniczeni	Liczni

Negocjacje pokojowe w Toruniu rozpoczęły się 23 września 1466 roku z udziałem delegacji polskiej pod przewodnictwem króla Kazimierza Jagiellończyka oraz przedstawicieli zakonu krzyżackiego z wielkim mistrzem Ludwikiem von Erlichshausenem. Rozmowy odbywały się w atmosferze napięcia dyplomatycznego pod presją wyczerpania obu stron konfliktem.

Kluczową rolę w procesie mediacji odegrał legat papieski Rudolf von Rüdesheim, biskup Lavant. Towarzyszyli mu przedstawiciele miast hanzeatyckich: Lubeki, Hamburga i Lundenburga. Mediatorzy koncentrowali się na wypracowaniu kompromisu w trzech obszarach:

1. Ustalenie nowych granic terytorialnych
2. Określenie statusu prawnego zakonu względem Polski
3. Rozwiązanie kwestii odszkodowań wojennych

Strona polska przedstawiła następujące żądania:

• Inkorporacja Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej

• Przekształcenie państwa zakonnego w lenno Korony Polskiej

• Zachowanie prawa do mianowania biskupów warmińskich

• Rekompensata finansowa za zniszczenia wojenne

• Utrzymania niezależności politycznej

• Zachowania kontroli nad portami bałtyckimi

• Minimalizacji strat terytorialnych

• Uniknięcia statusu lennego wobec Polski

Aspekt negocjacji	Stanowisko Polski	Stanowisko Zakonu
Status prawny	Zwierzchnictwo lenne	Pełna niezależność
Terytoria	Inkorporacja Prus Królewskich	Zachowanie integralności
Handel	Kontrola portów	Autonomia handlowa
Biskupstwa	Prawo nominacji	Zachowanie wpływów

Ceremonia podpisania II pokoju toruńskiego odbyła się w atmosferze wielkiego triumfu polskiej dyplomacji. Dokument traktatowy został zatwierdzony przez obie strony po intensywnych negocjacjach trwających prawie miesiąc.

Akt podpisania traktatu miał miejsce 19 października 1466 roku w Dworze Artusa w Toruniu. Dwór Artusa, reprezentacyjny gotycki budynek położony przy Rynku Staromiejskim, został wybrany ze względu na swoje centralne położenie i prestiżowy charakter. Uroczystość rozpoczęła się o godzinie 15:00 i trwała kilka godzin, podczas których odczytano pełną treść dokumentu w języku łacińskim.

Lista głównych sygnatariuszy traktatu:

Strona	Przedstawiciele
Królestwo Polskie	Kazimierz IV Jagiellończyk, Jan Długosz, Jan Dąbrowski
Zakon Krzyżacki	Wielki mistrz Ludwik von Erlichshausen
Mediatorzy	Legat papieski Rudolf von Rüdesheim, przedstawiciele Hanzy

Dokument został opatrzony pieczęciami:

• Królewską pieczęcią majestatyczną Kazimierza Jagiellończyka

• Pieczęcią wielką zakonu krzyżackiego

• 56 pieczęciami dostojników świeckich i duchownych

• Pieczęciami przedstawicieli miast pruskich

• Biskupi polscy z najważniejszych diecezji

• Przedstawiciele możnowładztwa polskiego

• Delegaci miast pruskich

• Dyplomaci państw ościennych

II pokój toruński wprowadził fundamentalne zmiany w układzie terytorialnym i politycznym Europy Środkowej. Traktat zawierał szczegółowe postanowienia dotyczące podziału ziem oraz nowych relacji między Królestwem Polskim a zakonem krzyżackim.

Traktat przyznał Polsce następujące terytoria:

• Pomorze Gdańskie z Gdańskiem
• Ziemię chełmińską z Toruniem
• Ziemię michałowską
• Warmię z Elblągiem
• Malbork wraz z okolicznymi ziemiami
• Żuławy Wiślane

Region	Status po 1466
Pomorze Gdańskie	Bezpośrednia władza Polski
Prusy Królewskie	Włączone do Korony
Prusy Zakonne	Lenno Polski
Warmia	Biskupstwo pod zwierzchnictwem Polski

• Wielki mistrz zakonny został zobowiązany do składania hołdu lennego królowi Polski
• Zakon utracił prawo do samodzielnej polityki zagranicznej
• Prusy Zakonne otrzymały status lennika Korony Polskiej
• Wielki mistrz wszedł w skład rady królewskiej
• Zakon zobowiązał się do udzielania Polsce pomocy militarnej
• Prusy Królewskie otrzymały autonomię administracyjną z własną Radą Pruską
• Ustanowiono swobodę handlu między terytoriami Polski i zakonu

II pokój toruński przyniósł fundamentalne zmiany w układzie geopolitycznym Europy Środkowej. Traktat przekształcił dotychczasowe relacje między Polską a zakonem krzyżackim, wprowadzając nowy porządek terytorialny i polityczny.

• Odzyskanie strategicznych terytoriów: Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej, Warmii oraz Malborka

• Uzyskanie bezpośredniego dostępu do Morza Bałtyckiego poprzez port w Gdańsku

• Wzmocnienie pozycji gospodarczej dzięki kontroli nad szlakami handlowymi

• Zwiększenie wpływów z ceł i podatków w nowo przyłączonych terytoriach

• Utworzenie Prus Królewskich jako integralnej części Korony Polskiej

• Rozszerzenie wpływów politycznych w regionie poprzez zwierzchnictwo lenne nad Prusami Zakonnymi

• Utrata 2/3 terytorium państwa zakonnego na rzecz Polski

• Przekształcenie pozostałej części państwa w lenno Korony Polskiej

• Obowiązek składania hołdu lennego królowi Polski przez każdego nowego wielkiego mistrza

• Utrata samodzielności w prowadzeniu polityki zagranicznej

• Ograniczenie możliwości rekrutacji nowych członków zakonu

• Kryzys finansowy spowodowany utratą dochodów z portów bałtyckich

• Spadek prestiżu międzynarodowego i osłabienie pozycji militarnej

• II pokój toruński został zawarty 19 października 1466 roku w Dworze Artusa w Toruniu między Królestwem Polskim a zakonem krzyżackim
• Traktat zakończył trzynastoletnią wojnę i przyniósł Polsce znaczące korzyści terytorialne, w tym Pomorze Gdańskie, Warmię i inne ziemie pruskie
• Na mocy traktatu wschodnia część państwa zakonnego (Prusy Zakonne) stała się lennem Polski, a wielki mistrz krzyżacki musiał składać hołd lenny polskiemu królowi
• Dokument podpisano w obecności króla Kazimierza Jagiellończyka i wielkiego mistrza krzyżackiego Ludwika von Erlichshausena, a w procesie mediacji kluczową rolę odegrał legat papieski
• II pokój toruński doprowadził do fundamentalnych zmian w układzie geopolitycznym Europy Środkowej, znacząco wzmacniając pozycję Polski i osłabiając zakon krzyżacki

II pokój toruński z 1466 roku stanowił przełomowy moment w historii stosunków polsko-krzyżackich. Przyniósł Polsce znaczące korzyści terytorialne i polityczne jednocześnie osłabiając pozycję zakonu krzyżackiego w regionie.

Wydarzenie to na stałe zmieniło układ sił w Europie Środkowej. Polska zyskała bezpośredni dostęp do Morza Bałtyckiego i kontrolę nad ważnymi szlakami handlowymi. Zakon natomiast został zmuszony do uznania zwierzchnictwa Polski tracąc swoją dotychczasową niezależność.

Postanowienia traktatu pokojowego wpłynęły na kształtowanie się relacji międzynarodowych w tej części Europy przez kolejne stulecia wyznaczając nowy rozdział w historii obu państw.