Konstytucja Nihil novi, uchwalona 30 marca 1505 roku podczas sejmu w Radomiu za panowania króla Aleksandra Jagiellończyka, wprowadziła fundamentalną zasadę ograniczającą władzę królewską na rzecz parlamentu. Ten przełomowy akt prawny stał się podstawą demokracji szlacheckiej w Polsce.

Konstytucja Nihil novi to jeden z najważniejszych dokumentów w historii polskiego parlamentaryzmu. Została uchwalona w 1505 roku podczas obrad sejmu w Radomiu za panowania króla Aleksandra Jagiellończyka. Ten przełomowy akt prawny znacząco zmienił system władzy w Królestwie Polskim.

Nazwa konstytucji pochodzi od jej pierwszych słów "Nihil novi" (z łac. "nic nowego") i wprowadzała zasadę, że król nie może stanowić nowych praw bez zgody sejmu. Dokument ten stał się fundamentem demokracji szlacheckiej i złotej wolności szlacheckiej, znacząco ograniczając władzę monarszą na rzecz parlamentu. Jest uznawany za jeden z pierwszych aktów konstytucyjnych w Europie i świadczy o zaawansowanym rozwoju polskiej myśli prawno-ustrojowej w XVI wieku.

Polska XV wieku przechodziła intensywne przemiany ustrojowe związane z rosnącą pozycją szlachty i osłabieniem władzy królewskiej. Ten okres charakteryzował się dynamicznym rozwojem parlamentaryzmu oraz kształtowaniem się podstaw demokracji szlacheckiej.

Aleksander Jagiellończyk objął tron polski w 1501 roku w złożonej sytuacji politycznej. Jego rządy charakteryzowały się:

• Konfliktem z Mołdawią o kontrolę nad ziemiami południowo-wschodnimi

• Napiętymi relacjami z Wielkim Księstwem Moskiewskim

• Problemami skarbowymi związanymi z pustym skarbcem państwowym

• Koniecznością spłaty zaległego żołdu wojsku zaciężnemu

• Uzyskanie przywileju mielnickiego w 1501 roku

• Kontrolę nad sejmami ziemskimi i sejmikami

• Ograniczanie uprawnień monarchy w kwestiach podatkowych

• Zdobycie prawa do uczestnictwa w sądach ziemskich

• Rozszerzenie immunitetów ekonomicznych i sądowych

Rok	Przywilej	Główne postanowienia
1454	Nieszawski	Zakaz stanowienia nowych praw bez zgody sejmików
1496	Piotrkowski	Zwolnienie szlachty z ceł
1501	Mielnicki	Utworzenie Senatu jako organu kontrolującego władcę

Sejm w Radomiu rozpoczął obrady 30 marca 1505 roku. Na tej historycznej sesji parlamentu Królestwa Polskiego podjęto decyzje, które fundamentalnie zmieniły ustrój państwa polskiego.

Obrady sejmu radomskiego trwały od 30 marca do 31 maja 1505 roku. Podczas sesji parlamentarnej:

• Przedstawiono projekt konstytucji Nihil novi
• Przeprowadzono debaty nad reformą monetarną
• Omówiono kwestie obrony granic wschodnich
• Uchwalono 33 artykuły prawa sejmowego
• Zatwierdzono kodyfikację prawa koronnego

Kluczowe osoby uczestniczące w sejmie radomskim:

Funkcja	Osoba
Król	Aleksander Jagiellończyk
Prymas Polski	Andrzej Boryszewski
Kanclerz wielki koronny	Jan Łaski
Marszałek wielki koronny	Spytek z Jarosławia

• Jan Łaski - główny autor konstytucji Nihil novi
• Przedstawiciele izby poselskiej z województw małopolskich
• Senatorowie duchowni z arcybiskupem gnieźnieńskim
• Delegaci sejmików ziemskich reprezentujący szlachtę

Konstytucja Nihil novi określiła fundamentalne zasady funkcjonowania państwa polskiego w XVI wieku. Dokument składał się z precyzyjnie sformułowanych postanowień, które zmieniły system prawny Królestwa Polskiego.

Główne postanowienia konstytucji Nihil novi obejmowały:

• Zakaz wydawania nowych praw przez króla bez zgody senatu i izby poselskiej

• Wprowadzenie zasady jednomyślności przy podejmowaniu uchwał sejmowych

• Określenie kompetencji trzech stanów sejmujących: króla, senatu i izby poselskiej

• Ustanowienie procedury uchwalania nowych podatków wyłącznie za zgodą sejmu

• Potwierdzenie dotychczasowych przywilejów szlacheckich

• Zachowanie istniejącego prawa ziemskiego i miejskiego

• Ustanowienie trójpodziału władzy między króla, senat i izbę poselską

• Formalne uznanie sejmu walnego jako najwyższego organu ustawodawczego

• Ograniczenie kompetencji monarchy w zakresie stanowienia prawa

• Utworzenie podstaw prawnych dla rozwoju demokracji szlacheckiej

• Wprowadzenie zasady parlamentaryzmu w systemie rządów

• Kodyfikacja procedur legislacyjnych w państwie polskim

Aspekt prawny	Przed Nihil novi	Po Nihil novi
Władza królewska	Szeroka	Ograniczona
Rola sejmu	Doradcza	Ustawodawcza
System prawny	Nieuporządkowany	Skodyfikowany
Stanowienie prawa	Jednoosobowe	Kolektywne

Konstytucja Nihil novi z 1505 roku fundamentalnie zmieniła system prawno-ustrojowy Królestwa Polskiego. Wprowadzone zmiany wpłynęły na relacje między monarchą a szlachtą oraz ukształtowały nowy model sprawowania władzy.

Konstytucja Nihil novi znacząco ograniczyła kompetencje monarchy w zakresie stanowienia prawa. Król utracił możliwość samodzielnego wydawania nowych ustaw podatkowych. Monarcha został zobowiązany do uzyskania zgody sejmu na wprowadzanie zmian w systemie monetarnym. Decyzje dotyczące polityki zagranicznej wymagały konsultacji z senatem i izbą poselską.

Sejm walny stał się najwyższym organem ustawodawczym w państwie polskim. Izba poselska otrzymała prawo inicjatywy ustawodawczej w sprawach podatków. Senat zyskał kompetencje kontrolne wobec działań króla. Ustanowiono regularność zwoływania sejmów co 4 lata. System głosowania w sejmie opierał się na zasadzie jednomyślności, co dawało każdemu posłowi prawo veta.

Obszar	Przed konstytucją	Po konstytucji
Stanowienie prawa	Prerogatywa królewska	Wspólna decyzja króla i sejmu
Podatki	Decyzja monarchy	Wymagana zgoda sejmu
Polityka zagraniczna	Samodzielne decyzje króla	Konsultacje z sejmem
Częstotliwość sejmów	Nieregularna	Co 4 lata

Konstytucja Nihil novi pozostawiła trwały ślad w polskiej historii prawa i kultury politycznej. Jej zasady wpłynęły na kształtowanie się parlamentaryzmu oraz rozwój nowoczesnych koncepcji prawnych.

Konstytucja Nihil novi stała się fundamentem rozwoju demokracji szlacheckiej w Polsce. Dokument wprowadził następujące zmiany:

• Wzmocnienie pozycji sejmików ziemskich jako organów samorządu szlacheckiego

• Ustanowienie zasady reprezentacji poprzez system poselski

• Utworzenie dwuizbowego parlamentu z podziałem na senat i izbę poselską

• Wprowadzenie zasady wolnej elekcji króla przez ogół szlachty

• Zagwarantowanie równości prawnej wszystkich członków stanu szlacheckiego

• Wprowadziła zasadę trójpodziału władzy 250 lat przed Monteskiuszem

• Ustanowiła model parlamentaryzmu jako wzór dla późniejszych demokracji

• Zdefiniowała rolę przedstawicielstwa narodowego w procesie stanowienia prawa

• Stworzyła podstawy dla zasady suwerenności narodu

• Ukształtowała koncepcję kontroli władzy wykonawczej przez organ przedstawicielski

Aspekt prawny	Znaczenie historyczne	Wpływ na współczesność
Trójpodział władzy	Pierwszy w Europie	Model dla konstytucji demokratycznych
System przedstawicielski	Prekursor parlamentaryzmu	Podstawa współczesnych systemów
Kontrola władzy	Ograniczenie absolutyzmu	Fundament państwa prawa

• Konstytucja Nihil novi została uchwalona w 1505 roku podczas sejmu w Radomiu za panowania króla Aleksandra Jagiellończyka
• Dokument wprowadził fundamentalną zasadę, że król nie może stanowić nowych praw bez zgody sejmu, co znacząco ograniczyło władzę monarszą na rzecz parlamentu
• Konstytucja stała się fundamentem demokracji szlacheckiej i złotej wolności szlacheckiej, była jednym z pierwszych tego typu aktów prawnych w Europie
• Najważniejszymi postanowieniami były: zakaz wydawania praw przez króla bez zgody senatu i izby poselskiej, wprowadzenie zasady jednomyślności oraz określenie kompetencji trzech stanów sejmujących
• Dokument doprowadził do wzmocnienia pozycji sejmu walnego jako najwyższego organu ustawodawczego oraz wprowadził system trójpodziału władzy na długo przed Monteskiuszem

Konstytucja Nihil novi z 1505 roku stanowi kamień milowy w historii polskiego parlamentaryzmu. Ten przełomowy dokument wprowadził zasadę że żadne nowe prawa nie mogą być ustanawiane bez zgody sejmu co znacząco wpłynęło na rozwój demokracji szlacheckiej.

Uchwalona podczas sejmu radomskiego za panowania Aleksandra Jagiellończyka konstytucja stała się fundamentem polskiego systemu prawnego na kolejne stulecia. Jej postanowienia wyprzedziły swoją epokę wprowadzając trójpodział władzy na długo przed Monteskiuszem.

Znaczenie Konstytucji Nihil novi wykracza daleko poza jej czasy. To właśnie ten akt prawny położył podwaliny pod nowoczesny parlamentaryzm i stał się wzorem dla późniejszych systemów demokratycznych w Europie.