Spektakularne zwycięstwo wojsk polsko-litewskich pod dowództwem hetmana Jana Karola Chodkiewicza nad armią szwedzką Karola IX Sudermańskiego, które miało miejsce 27 września 1605 roku. Mimo trzykrotnej przewagi liczebnej przeciwnika, polskie wojska odniosły miażdżące zwycięstwo, zadając Szwedom ogromne straty.

Bitwa pod Kircholmem, jedna z najważniejszych batalii w historii Rzeczypospolitej, rozegrała się 27 września 1605 roku. To starcie między wojskami polsko-litewskimi pod dowództwem hetmana Jana Karola Chodkiewicza a armią szwedzką dowodzoną przez Karola IX Sudermańskiego zapisało się złotymi zgłoskami w annałach polskiej historii wojskowości.

Wydarzenie to miało miejsce podczas wojny polsko-szwedzkiej (1600-1611) w Inflantach, na terenie dzisiejszej Łotwy. Bitwa ta stanowi doskonały przykład militarnego geniuszu dowódców Rzeczypospolitej i skuteczności polskiej husarii. Mimo znacznej przewagi liczebnej przeciwnika, wojska polsko-litewskie odniosły spektakularne zwycięstwo, które na długo zapamiętano w całej ówczesnej Europie.

Konflikt polsko-szwedzki na początku XVII wieku wynikał z rywalizacji o dominację w regionie Morza Bałtyckiego oraz kontrolę nad strategicznymi portami inflanckimi. Spór ten zaostrzył się po detronizacji króla Zygmunta III Wazy w Szwecji w 1599 roku.

Inflanty w XVI wieku stanowiły obszar rywalizacji między Rzecząpospolitą, Szwecją a Rosją. Region ten obejmował terytoria dzisiejszej Łotwy i Estonii, z kluczowymi portami handlowymi w Rydze, Parnawie i Rewlu. Po sekularyzacji zakonu inflanckiego w 1561 roku tereny te znalazły się pod zwierzchnictwem Rzeczypospolitej na mocy paktu wileńskiego.

• Detronizacja Zygmunta III Wazy przez szwedzki Riksdag w 1599 roku
• Przejęcie szwedzkiego tronu przez Karola IX Sudermańskiego w 1604 roku
• Spór o kontrolę nad portami inflanckimi generującymi 80% dochodów z handlu bałtyckiego
• Rywalizacja o monopol na handel zbożem w regionie Morza Bałtyckiego
• Pretensje dynastyczne rodu Wazów do korony szwedzkiej

Rok	Wydarzenie
1561	Inkorporacja Inflant do Rzeczypospolitej
1592	Objęcie tronu szwedzkiego przez Zygmunta III Wazę
1599	Detronizacja Zygmunta III w Szwecji
1604	Koronacja Karola IX na króla Szwecji

Hetman Jan Karol Chodkiewicz rozpoczął przygotowania do bitwy pod Kircholmem we wrześniu 1605 roku, koncentrując wojska w strategicznym punkcie niedaleko Rygi. Położenie geograficzne terenu bitwy charakteryzowało się pagórkowatym ukształtowaniem z dominującym wzgórzem Kirchholm.

Armia polsko-litewska liczyła 3 500 żołnierzy zorganizowanych w następujące formacje:

• 2 600 kawalerzystów z husarią jako trzonem formacji
• 300 piechurów zaciężnych
• 600 żołnierzy piechoty zamkowej z Rygi

Skład wojsk Chodkiewicza przedstawiał się następująco:

Formacja	Liczebność
Husaria	1 800
Lekka jazda	800
Piechota zaciężna	300
Piechota rygska	600

Siły szwedzkie dysponowały znaczącą przewagą liczebną, składając się z:

• 8 000 żołnierzy piechoty uzbrojonych w muszkiety
• 3 000 kawalerzystów w tym rajtarów
• 11 dział polowych

Organizacja armii szwedzkiej:

Formacja	Liczebność
Piechota	8 000
Kawaleria	3 000
Artyleria	11 dział

Karol IX rozmieścił swoje oddziały w trzech liniach bojowych z piechotą w centrum ugrupowania wspartą przez artylerię. Jazda szwedzka zajęła pozycje na flankach pierwszego rzutu wojsk.

Bitwa pod Kircholmem rozpoczęła się rankiem 27 września 1605 roku. Hetman Jan Karol Chodkiewicz wykorzystał ukształtowanie terenu oraz element zaskoczenia, ustawiając swoje wojska na wzgórzu Kirchholm.

Husaria zastosowała manewr pozorowanego odwrotu, który skłonił wojska szwedzkie do opuszczenia dogodnych pozycji obronnych. Polski dowódca podzielił jazdę na trzy grupy uderzeniowe:

• Prawe skrzydło z 1000 husarzy pod dowództwem Dąbrowy
• Centrum z 800 kawalerzystów pod osobistym dowództwem Chodkiewicza
• Lewe skrzydło z 800 jeźdźców pod komendą Wincentego Wojny

Decydujące fazy bitwy rozegrały się w następującej kolejności:

1. Synchronizowany atak trzech grup husarii na pozycje szwedzkie
2. Przełamanie centrum szyku szwedzkiego przez husarię Chodkiewicza
3. Rozbicie prawego skrzydła wojsk Karola IX przez oddział Dąbrowy
4. Okrążenie pozostałych sił szwedzkich przez lewe skrzydło Wojny

Strona	Zabici	Ranni	Jeńcy
Szwedzi	5,400	2,500	500
Polacy	100	200	0

Zwycięstwo pod Kircholmem przyniosło Rzeczypospolitej znaczące korzyści militarne i polityczne, umacniając jej pozycję w regionie Morza Bałtyckiego. Triumf ten potwierdził skuteczność polskiej sztuki wojennej i dominację husarii na europejskich polach bitew.

Strona	Zabici	Ranni	Jeńcy
Szwedzi	5400	2500	1000
Polacy	100	200	0

Dysproporcja w stratach bojowych stanowiła bezprecedensowy wynik w historii europejskich wojen. Szwedzka armia straciła większość swojego sprzętu wojskowego, w tym 11 dział oraz znaczną część taborów. Karol IX zdołał uniknąć niewoli tylko dzięki poświęceniu swojej świty.

Bitwa pod Kircholmem wzmocniła pozycję Polski w Inflantach poprzez:

• Zabezpieczenie kontroli nad strategicznymi portami bałtyckimi

• Potwierdzenie skuteczności taktyki husarskiej w starciach z nowoczesnymi armiami europejskimi

• Wzrost prestiżu Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej

• Czasowe osłabienie pozycji Karola IX w Szwecji

• Wzmocnienie pozycji negocjacyjnej Rzeczypospolitej w rozmowach ze Szwecją

• Utrzymanie polskiej dominacji w handlu zbożem na Bałtyku

• Wzrost autorytetu hetmana Jana Karola Chodkiewicza jako dowódcy wojskowego

Bitwa pod Kircholmem pozostawiła trwały ślad w historii wojskowości europejskiej. Jej wpływ widoczny jest zarówno w rozwoju taktyki wojskowej jak i w kulturze pamięci historycznej.

Sukces taktyczny pod Kircholmem stał się przedmiotem studiów w europejskich akademiach wojskowych. Innowacyjne rozwiązania taktyczne zastosowane przez hetmana Chodkiewicza, takie jak manewr pozorowanego odwrotu czy synchronizacja ataków trzech grup husarskich, weszły do kanonu sztuki wojennej. Europejscy teoretycy wojskowości analizowali bitwę pod kątem:

• Efektywnego wykorzystania ukształtowania terenu
• Skuteczności manewrów kawalerii przeciwko piechocie
• Znaczenia synchronizacji działań różnych formacji wojskowych
• Roli dowodzenia w warunkach przewagi liczebnej przeciwnika

Pamięć o bitwie pod Kircholmem zachowała się w licznych formach kulturowych:

• Obraz "Bitwa pod Kircholmem" autorstwa Pietera Snayersa znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie

• Medal pamiątkowy wybity w 1605 roku przedstawiający hetmana Chodkiewicza

• Pomnik upamiętniający bitwę w łotewskiej miejscowości Salaspils (dawny Kirchholm)

• Nazwy ulic w polskich miastach nawiązujące do bitwy kircholmskiej

• Repliki sztandarów zdobytych podczas bitwy przechowywane w muzeach wojskowych

• Traktaty wojskowe z XVII i XVIII wieku

• Kroniki wojenne opisujące przebieg bitwy

• Poezję okolicznościową powstałą tuż po zwycięstwie

• Współczesne opracowania naukowe poświęcone bitwie

• Bitwa pod Kirchholmem rozegrała się 27 września 1605 roku między wojskami polsko-litewskimi pod dowództwem Jana Karola Chodkiewicza a armią szwedzką Karola IX
• Mimo znacznej przewagi liczebnej przeciwnika (11 000 Szwedów vs 3 500 Polaków), wojska polsko-litewskie odniosły spektakularne zwycięstwo
• Hetman Chodkiewicz zastosował skuteczną taktykę, wykorzystując ukształtowanie terenu i manewr pozorowanego odwrotu husarii
• Straty szwedzkie były ogromne (ponad 5000 zabitych), podczas gdy po stronie polskiej zginęło tylko około 100 żołnierzy
• Zwycięstwo pod Kircholmem wzmocniło pozycję Polski w Inflantach i potwierdziło skuteczność taktyki husarskiej w starciach z nowoczesnymi armiami europejskimi

Bitwa pod Kircholmem 27 września 1605 roku stanowi jeden z najświetniejszych przykładów polskiej sztuki wojennej. Zwycięstwo wojsk polsko-litewskich pod dowództwem Jana Karola Chodkiewicza nad liczniejszą armią szwedzką udowodniło skuteczność taktyki husarskiej i umiejętności dowódczych hetmana.

Starcie to nie tylko zmieniło układ sił w regionie Morza Bałtyckiego ale również zabezpieczyło polskie interesy w Inflantach. Stosunek strat - 5400 poległych po stronie szwedzkiej wobec zaledwie 100 po stronie polskiej - świadczy o wyjątkowości tego militarnego sukcesu.

Do dziś bitwa pod Kircholmem pozostaje symbolem potęgi militarnej Rzeczypospolitej oraz przedmiotem badań historyków wojskowości na całym świecie.