Powstanie kościuszkowskie rozpoczęło się 24 marca 1794 roku na krakowskim Rynku, gdzie Tadeusz Kościuszko złożył uroczystą przysięgę narodowi polskiemu. Była to ostatnia próba ratowania niepodległości Rzeczypospolitej przed trzecim rozbiorem. Mimo początkowych sukcesów, w tym zwycięstwa pod Racławicami, powstanie zakończyło się klęską po bitwie pod Maciejowicami.

Powstanie kościuszkowskie wybuchło 24 marca 1794 roku na krakowskim rynku gdzie Tadeusz Kościuszko złożył uroczystą przysięgę narodowi polskiemu. To jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Polski które miało ogromny wpływ na dalsze losy kraju.

Insurekcja kościuszkowska była odpowiedzią na drugi rozbiór Polski i próbą ratowania niepodległości kraju. Powstańcy pod wodzą Naczelnika walczyli przeciwko wojskom rosyjskim i pruskim mając nadzieję na odzyskanie suwerenności Rzeczypospolitej. Mimo początkowych sukcesów w tym słynnej bitwy pod Racławicami powstanie zakończyło się klęską co doprowadziło do trzeciego rozbioru Polski w 1795 roku.

Polska w latach 1792-1794 znajdowała się w krytycznym położeniu politycznym po drugim rozbiorze. Dominująca rola Rosji i Prus doprowadziła do znaczącego ograniczenia suwerenności państwa polskiego.

Drugi rozbiór Polski z 23 stycznia 1793 roku pozbawił Rzeczpospolitą 308 tys. km² terytorium. Rosja zaanektowała wschodnią część kraju, w tym województwa: kijowskie, bracławskie, podolskie, mińskie oraz części województw wileńskiego, nowogródzkiego, brzesko-litewskiego i wołyńskiego. Prusy zagarnęły Wielkopolskę, Kujawy oraz Gdańsk i Toruń. Rzeczpospolita utraciła:

• 4 miliony mieszkańców

• 54% terytorium sprzed rozbioru

• Kluczowe ośrodki handlowe i przemysłowe

• Strategiczne szlaki komunikacyjne

• Szlachta patriotyczna organizowała tajne sprzysiężenia niepodległościowe

• Mieszczaństwo odczuwało skutki kryzysu gospodarczego i upadku handlu

• Chłopi cierpieli z powodu zwiększonych obciążeń feudalnych

• Wojsko polskie doświadczało przymusowej redukcji z 65 tys. do 15 tys. żołnierzy

Grupa społeczna	Liczebność przed rozbiorem	Liczebność po rozbiorze
Szlachta	700 000	400 000
Mieszczaństwo	850 000	500 000
Chłopi	6 500 000	3 500 000

Przygotowania do powstania rozpoczęły się jesienią 1793 roku, gdy grupa patriotów polskich zaczęła organizować struktury konspiracyjne. Działania prowadzono równolegle w kraju i za granicą, angażując różne grupy społeczne w planowanie insurekcji.

Tadeusz Kościuszko prowadził intensywną działalność konspiracyjną z Lipska od grudnia 1793 roku. W ramach przygotowań:

• Spotykał się z przedstawicielami emigracji polskiej w Dreźnie
• Nawiązał kontakt z tajnymi organizacjami warszawskimi
• Opracował plan powstania powszechnego z udziałem chłopów
• Prowadził rozmowy z francuskimi dyplomatami o potencjalnym wsparciu

Struktury powstańcze formowano w trzech głównych ośrodkach:

• Warszawa:
• Utworzenie Związku Tajnego pod kierownictwem Ignacego Działyńskiego
• Organizacja siatki wywiadowczej
• Gromadzenie broni i amunicji
• Kraków:
• Powołanie komórki wojskowej pod dowództwem gen. Józefa Wodzickiego
• Przygotowanie zaplecza logistycznego
• Rekrutacja ochotników spośród mieszczan
• Wilno:
• Organizacja struktur powstańczych przez Jakuba Jasińskiego
• Koordynacja działań z wojskiem litewskim

Ośrodek konspiracyjny	Liczba zaangażowanych spiskowców	Zgromadzona broń (sztuki)
Warszawa	2500	3000
Kraków	1800	2200
Wilno	1200	1500

24 marca 1794 roku w Krakowie wybuchło powstanie kościuszkowskie - największy zryw niepodległościowy I Rzeczypospolitej w XVIII wieku. Na Rynku Głównym o godzinie 10:00 rano generał Tadeusz Kościuszko ogłosił Akt powstania i złożył uroczystą przysięgę.

Tadeusz Kościuszko złożył przysięgę narodowi przed krakowskim magistratem w obecności zgromadzonych mieszkańców miasta. Tekst przysięgi zawierał zobowiązanie do wierności narodowi polskiemu i walki o niepodległość ojczyzny. Na mocy Aktu powstania Kościuszko otrzymał tytuł Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej z pełnią władzy cywilnej i wojskowej. Podczas ceremonii towarzyszyli mu generałowie: Józef Wodzicki i Antoni Madaliński oraz przedstawiciele mieszczaństwa krakowskiego.

Insurekcja rozpoczęła się od reorganizacji sił zbrojnych w Krakowie. W ciągu pierwszych 48 godzin do szeregów powstańczych dołączyło 6000 ochotników. Kościuszko wydał pierwsze uniwersały, w tym:

• Akt powstania obywatelów mieszkańców województwa krakowskiego
• Uniwersał połaniecki regulujący prawa chłopów
• Zarządzenie o poborze rekruta z każdych 5 domów
• Rozkaz o formowaniu milicji miejskiej

Siły powstańcze przejęły kontrolę nad krakowskim arsenałem, zdobywając 160 sztuk broni palnej i 3000 kos bojowych. Z garnizonu krakowskiego do powstania przyłączyło się 400 żołnierzy regularnego wojska polskiego. W mieście utworzono Komisję Porządkową Województwa Krakowskiego, która rozpoczęła organizację administracji powstańczej.

Powstanie kościuszkowskie charakteryzowało się serią intensywnych starć zbrojnych z wojskami rosyjskimi i pruskimi. Dwie najważniejsze bitwy: pod Racławicami i insurekcja warszawska stanowiły kluczowe momenty w przebiegu powstania.

4 kwietnia 1794 roku wojska powstańcze pod dowództwem Tadeusza Kościuszki (4000 żołnierzy i 2000 kosynierów) starły się z rosyjską armią generała Tormasowa (2500 żołnierzy) pod Racławicami. Kosynierzy, uzbrojeni w przekute kosy, zdobyli rosyjskie armaty w bezpośrednim ataku na pozycje wroga. Zwycięstwo to, mimo niewielkiego znaczenia militarnego, wywołało efekt propagandowy - do powstania przyłączyły się kolejne regiony Polski.

17 kwietnia 1794 roku mieszkańcy Warszawy pod dowództwem Jana Kilińskiego zaatakowali garnizon rosyjski. W ciągu 36 godzin walk powstańcy:

• Zdobyli arsenał z 40 000 sztukami broni
• Wyparli 7500 żołnierzy rosyjskich z miasta
• Przejęli kontrolę nad strategicznymi punktami stolicy
• Zmusili do ucieczki ambasadora rosyjskiego Igelströma

Podczas walk zginęło 2265 żołnierzy rosyjskich a 1926 dostało się do niewoli. Straty powstańców wyniosły 654 zabitych i 1000 rannych. Wyzwolenie Warszawy umożliwiło utworzenie centralnego ośrodka władzy powstańczej.

Powstanie kościuszkowskie zakończyło się jesienią 1794 roku po serii klęsk militarnych. Decydującym momentem była bitwa pod Maciejowicami oraz późniejsze wydarzenia w Warszawie.

Bitwa pod Maciejowicami rozegrała się 10 października 1794 roku między wojskami powstańczymi a armią rosyjską. 7000 żołnierzy polskich pod dowództwem Tadeusza Kościuszki starło się z 16000 wojsk rosyjskich generała Iwana Fersena. Podczas bitwy Kościuszko został ciężko ranny i dostał się do niewoli rosyjskiej. Straty powstańców wyniosły 4000 zabitych rannych i wziętych do niewoli, podczas gdy Rosjanie stracili 2000 żołnierzy.

• Przejęcie władzy przez Tomasza Wawrzeckiego, który nie zdołał zorganizować skutecznej obrony
• Szturm Pragi przez wojska rosyjskie 4 listopada 1794, w którym zginęło 13000 cywilów
• Kapitulacja Warszawy 5 listopada 1794
• Rozwiązanie wojsk powstańczych 16 listopada 1794 w Radoszycach
• Podpisanie traktatu rozbiorowego 24 października 1795, który wymazał Polskę z mapy Europy

Wydarzenie	Data	Skutki
Bitwa pod Maciejowicami	10.10.1794	4000 zabitych powstańców, pojmanie Kościuszki
Rzeź Pragi	04.11.1794	13000 zabitych cywilów
Kapitulacja Warszawy	05.11.1794	Utrata stolicy powstania
Rozwiązanie wojsk	16.11.1794	Koniec walk powstańczych
III rozbiór Polski	24.10.1795	Likwidacja państwa polskiego

• Powstanie kościuszkowskie rozpoczęło się 24 marca 1794 roku na krakowskim Rynku uroczystą przysięgą Tadeusza Kościuszki
• Insurekcja była odpowiedzią na drugi rozbiór Polski (1793), który pozbawił kraj 54% terytorium i 4 milionów mieszkańców
• Mimo początkowego zwycięstwa pod Racławicami (4 kwietnia 1794) i sukcesu insurekcji warszawskiej (17 kwietnia 1794), powstanie zakończyło się klęską
• Przełomowym momentem była bitwa pod Maciejowicami (10 października 1794), gdzie Kościuszko został ranny i pojmany przez Rosjan
• Upadek powstania kościuszkowskiego doprowadził do trzeciego rozbioru Polski w 1795 roku i całkowitej utraty niepodległości

Powstanie kościuszkowskie było ostatnią próbą ratowania niepodległości Rzeczypospolitej przed trzecim rozbiorem. Wybuchło 24 marca 1794 roku na krakowskim rynku gdzie Tadeusz Kościuszko złożył uroczystą przysięgę narodową.

Mimo początkowych sukcesów takich jak zwycięstwo pod Racławicami i wyzwolenie Warszawy powstanie zakończyło się klęską w bitwie pod Maciejowicami. Pojmanie Kościuszki i krwawa rzeź Pragi przypieczętowały los insurekcji która ostatecznie upadła 16 listopada 1794 roku.

Konsekwencją klęski powstania był trzeci rozbiór Polski który na 123 lata wymazał kraj z mapy Europy. Wydarzenia te pokazały jednak siłę polskiego ducha narodowego i stały się inspiracją dla kolejnych pokoleń walczących o niepodległość.