Powstanie Listopadowe - największy polski zryw niepodległościowy XIX wieku, rozpoczęty 29 listopada 1830 roku atakiem na Belweder w Warszawie. Powstanie, będące odpowiedzią na łamanie konstytucji przez cara Mikołaja I, trwało prawie rok i zakończyło się klęską powstańców w październiku 1831 roku.
Powstanie listopadowe to jeden z najważniejszych zrywów niepodległościowych w historii Polski. Ten heroiczny okres walki rozpoczął się wieczorem 29 listopada 1830 roku w Warszawie gdy grupa spiskowców pod dowództwem podporucznika Piotra Wysockiego zaatakowała Belweder - siedzibę wielkiego księcia Konstantego.
To właśnie ta data uznawana jest za oficjalny początek powstania które trwało prawie rok i objęło swoim zasięgiem Królestwo Polskie oraz część ziem zabranych. Zryw ten był wyrazem sprzeciwu wobec łamania konstytucji przez cara Mikołaja I i ograniczania autonomii Królestwa Polskiego. Mimo początkowych sukcesów militarnych i wielkiego zaangażowania społeczeństwa powstanie zakończyło się klęską w październiku 1831 roku.
Sytuacja Polityczna w Królestwie Polskim Przed Powstaniem
#Królestwo Polskie w latach 1815-1830 znajdowało się pod faktyczną kontrolą Imperium Rosyjskiego, mimo formalnej autonomii gwarantowanej konstytucją. Car Aleksander I, a następnie Mikołaj I systematycznie ograniczali swobody obywatelskie i łamali postanowienia konstytucyjne.
Narastające Napięcia Społeczne
#Konflikt między społeczeństwem polskim a władzami rosyjskimi zaostrzał się z powodu trzech głównych czynników:
- Cenzura prasy i publikacji wprowadzona przez Nowosilcowa w 1819 roku
- Aresztowania członków organizacji patriotycznych w latach 1822-1827
- Ograniczanie autonomii sejmowej poprzez skracanie obrad i unieważnianie uchwał
Tajne organizacje patriotyczne, takie jak Towarzystwo Patriotyczne czy Wolnomularstwo Narodowe, gromadziły młodych spiskowców sprzeciwiających się rosyjskiej dominacji.
- Obalenie Burbonów we Francji zainspirowało polskich patriotów
- Informacje o zwycięstwie francuskiej rewolucji dotarły do Warszawy w sierpniu 1830
- Spiskowcy z Szkoły Podchorążych zintensyfikowali przygotowania do powstania
- Car Mikołaj I rozważał użycie armii Królestwa Polskiego do stłumienia rewolucji w Europie Zachodniej
| Ograniczenia swobód w latach 1815-1830 | Rok wprowadzenia |
|---|---|
| Cenzura prasy | 1819 |
| Zakaz działalności organizacji studenckich | 1821 |
| Zniesienie jawności obrad sejmowych | 1825 |
Noc Listopadowa 29 Listopada 1830 Roku
#Noc Listopadowa rozpoczęła się atakiem grupy spiskowców pod dowództwem Piotra Wysockiego na siedzibę wielkiego księcia Konstantego w Belwederze. Wydarzenie to zapoczątkowało powstanie listopadowe, które trwało 10 miesięcy.
Atak na Belweder
#Spiskowcy zaatakowali Belweder o godzinie 19:30, dzieląc się na dwie grupy po 24 osoby. Pierwszy oddział pod dowództwem Ludwika Nabielaka oraz Seweryna Goszczyńskiego wdarł się do pałacu przez główne wejście. Drugi oddział zabezpieczał tyły budynku. Wielki książę Konstanty zdołał ukryć się w apartamentach swojej żony księżnej Łowickiej, a następnie uciec przez okno w przebraniu służącego.
| Szczegóły ataku na Belweder | Dane |
|---|---|
| Liczba spiskowców | 48 osób |
| Godzina ataku | 19:30 |
| Liczba grup atakujących | 2 |
| Osoby w każdej grupie | 24 |
Reakcja Mieszkańców Warszawy
#Mieszkańcy Warszawy przyłączyli się do powstania po usłyszeniu strzałów w mieście. Powstańcy opanowali Arsenał, zdobywając 40 000 sztuk broni. Ludność cywilna stawiała barykady na ulicach:
- Krakowskie Przedmieście
- Nowy Świat
- Plac Zamkowy
- Ulica Długa
Do powstańców dołączyły oddziały:
- 4 pułk piechoty liniowej
- Szkoła Podchorążych Piechoty
- Bataliony gwardii miejskiej
- Rzemieślnicy z cechów warszawskich
Wojska rosyjskie zostały zmuszone do wycofania się z centrum miasta, a do północy większość stolicy znalazła się pod kontrolą powstańców.
Pierwsze Dni Powstania
#Okres bezpośrednio po wybuchu powstania listopadowego charakteryzował się dynamiczną reorganizacją władzy w Warszawie. Wydarzenia następujące po Nocy Listopadowej doprowadziły do fundamentalnych zmian w strukturze administracyjnej miasta.
Przejęcie Władzy Przez Polaków
#30 listopada 1830 roku władzę w Warszawie przejęła Rada Administracyjna, rozszerzona o nowych członków. Pod naciskiem mieszkańców do składu Rady dołączyli książę Adam Czartoryski, Joachim Lelewel, Michał Radziwiłł oraz Władysław Ostrowski. Rada podporządkowała sobie administrację cywilną oraz Komisję Rządową Wojny, przejmując kontrolę nad wojskiem polskim liczącym 28 000 żołnierzy.
Utworzenie Rządu Tymczasowego
#3 grudnia 1830 roku Rada Administracyjna przekształciła się w Rząd Tymczasowy Królestwa Polskiego. Na czele rządu stanął Adam Czartoryski, a w jego skład weszli:
- Generał Józef Chłopicki - odpowiedzialny za sprawy wojskowe
- Joachim Lelewel - przedstawiciel środowisk demokratycznych
- Gustaw Małachowski - minister spraw wewnętrznych
- Julian Ursyn Niemcewicz - odpowiedzialny za sprawy zagraniczne
Rząd Tymczasowy podjął kluczowe decyzje:
- Ustanowił Gwardię Narodową
- Rozpoczął organizację regularnej armii
- Nawiązał kontakty dyplomatyczne z państwami europejskimi
- Wprowadził nowe przepisy dotyczące administracji publicznej
| Stanowisko | Osobistość | Zakres odpowiedzialności |
|---|---|---|
| Prezes | Adam Czartoryski | Koordynacja działań rządu |
| Dyktator | Józef Chłopicki | Sprawy wojskowe |
| Minister | Gustaw Małachowski | Sprawy wewnętrzne |
| Minister | Julian Ursyn Niemcewicz | Sprawy zagraniczne |
Przebieg Walk Powstańczych
#Działania zbrojne powstania listopadowego trwały od grudnia 1830 do października 1831 roku. Kampania wojenna obejmowała szereg strategicznych bitew na terenie Królestwa Polskiego.
Główne Bitwy i Starcia
#- Bitwa pod Stoczkiem (14 lutego 1831):
- Zwycięstwo wojsk polskich pod dowództwem Józefa Dwernickiego
- Rozbicie korpusu rosyjskiego generała Gejsmara
- Zdobycie 11 dział i wzięcie do niewoli 200 żołnierzy rosyjskich
- Bitwa pod Olszynką Grochowską (25 lutego 1831):
- Największa bitwa powstania z udziałem 54 000 Rosjan i 36 000 Polaków
- Zatrzymanie ofensywy rosyjskiej na Warszawę
- Straty: 7 000 żołnierzy rosyjskich i 6 500 polskich
- Bitwa pod Iganiami (10 kwietnia 1831):
- Zwycięstwo wojsk polskich pod dowództwem Ignacego Prądzyńskiego
- Zniszczenie rosyjskiej dywizji piechoty
- Zdobycie 8 dział i 2 000 jeńców
- Bitwa pod Ostrołęką (26 maja 1831):
- Krytyczna porażka wojsk powstańczych
- Śmierć wielu doświadczonych oficerów
- Utrata inicjatywy strategicznej przez powstańców
- Józef Chłopicki (grudzień 1830 - styczeń 1831):
- Pierwszy dyktator powstania
- Zreorganizował armię powstańczą
- Prowadził politykę negocjacji z carem
- Jan Skrzynecki (luty - sierpień 1831):
- Naczelny wódz po bitwie grochowskiej
- Przeprowadził udaną wyprawę na gwardię rosyjską
- Odwołany po nieudanej obronie Warszawy
- Henryk Dembiński (sierpień 1831):
- Krótkotrwały naczelny wódz
- Dowodził odwrotem z Litwy
- Zastąpiony przez Macieja Rybińskiego
- Ignacy Prądzyński:
- Główny strateg powstania
- Autor planu wyprawy na gwardię
- Dowódca zwycięskiej bitwy pod Iganiami
| Bitwa | Data | Straty polskie | Straty rosyjskie |
|---|---|---|---|
| Stoczek | 14.02.1831 | 250 | 1000 |
| Olszynka Grochowska | 25.02.1831 | 6500 | 7000 |
| Iganie | 10.04.1831 | 400 | 3000 |
| Ostrołęka | 26.05.1831 | 6000 | 5000 |
Upadek Powstania Listopadowego
#Powstanie listopadowe zakończyło się klęską we wrześniu 1831 roku. Ostateczny cios powstaniu zadała kapitulacja Warszawy oraz późniejsze represje ze strony władz carskich.
Kapitulacja Warszawy
#6 września 1831 roku armia rosyjska pod dowództwem Iwana Paskiewicza rozpoczęła szturm na Warszawę. Obrońcy miasta, dysponujący 32 000 żołnierzy i 93 działami, stawiali opór przez dwa dni. 8 września 1831 roku, po zdobyciu kluczowych fortyfikacji na Woli i śmierci generała Józefa Sowińskiego, Warszawa skapitulowała. Rząd Narodowy i główne siły powstańcze wycofały się do Modlina i Płocka.
- Konfiskata 2500 majątków szlacheckich
- Zesłanie 80 000 Polaków na Syberię
- Likwidacja uniwersytetów w Warszawie i Wilnie
- Wprowadzenie Statutu Organicznego zastępującego konstytucję
- Rozwiązanie Sejmu i Wojska Polskiego
- Zamknięcie 400 klasztorów i szkół
- Nałożenie kontrybucji na miasta uczestniczące w powstaniu
- Zniesienie autonomii Królestwa Polskiego
- Wprowadzenie języka rosyjskiego jako urzędowego
| Skutki represji | Dane liczbowe |
|---|---|
| Skonfiskowane majątki | 2500 |
| Liczba zesłańców | 80 000 |
| Zamknięte klasztory i szkoły | 400 |
| Straty w ludziach podczas powstania | 40 000 |
| Emigracja popowstaniowa | 11 000 |
Podsumowanie
#- Powstanie listopadowe wybuchło 29 listopada 1830 roku w Warszawie atakiem spiskowców na Belweder pod dowództwem Piotra Wysockiego
- Bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania było łamanie konstytucji przez cara Mikołaja I oraz systematyczne ograniczanie autonomii Królestwa Polskiego
- W pierwszej fazie powstańcy odnieśli znaczące sukcesy militarne, w tym zwycięstwa pod Stoczkiem i Iganiami, jednak przełomowa bitwa pod Ostrołęką (26 maja 1831) zakończyła się klęską
- Powstanie zakończyło się kapitulacją Warszawy 8 września 1831 roku po dwudniowym szturmie wojsk rosyjskich pod dowództwem Iwana Paskiewicza
- Skutkiem upadku powstania były surowe represje: zesłano 80 000 Polaków na Syberię, skonfiskowano 2500 majątków szlacheckich, zamknięto uniwersytety i zlikwidowano autonomię Królestwa Polskiego
Podsumowanie
#Powstanie listopadowe było jednym z najważniejszych zrywów niepodległościowych w historii Polski. Wybuchło 29 listopada 1830 roku w Warszawie jako odpowiedź na łamanie konstytucji przez cara Mikołaja I i ograniczanie autonomii Królestwa Polskiego.
Mimo początkowych sukcesów militarnych i utworzenia sprawnie działających struktur administracyjnych powstanie zakończyło się klęską we wrześniu 1831 roku. Kapitulacja Warszawy oznaczała nie tylko porażkę militarną ale też początek okresu wzmożonych represji rosyjskich wobec Polaków.
Skutki powstania były długotrwałe i bolesne dla narodu polskiego. Masowe konfiskaty majątków zsyłki na Syberię likwidacja polskich instytucji oraz wprowadzenie rusyfikacji na długie lata zmieniły oblicze życia społecznego i politycznego na ziemiach polskich.