Powstanie Wielkopolskie (27 grudnia 1918 - 16 lutego 1919) było zwycięskim zrywem niepodległościowym Polaków przeciwko niemieckiemu zaborcy. Rozpoczęte w Poznaniu po przyjeździe Ignacego Jana Paderewskiego, doprowadziło do wyzwolenia większości terenów Wielkopolski i włączenia ich do odrodzonej Polski.

Powstanie Wielkopolskie stanowi jeden z najważniejszych zrywów narodowowyzwoleńczych w historii Polski. Ten zwycięski zryw rozpoczął się 27 grudnia 1918 roku w Poznaniu i trwał do 16 lutego 1919 roku, kiedy to podpisano rozejm w Trewirze.

Wybuch powstania był kulminacją narastających napięć między polską ludnością a niemieckimi władzami w Wielkopolsce. Bezpośrednim impulsem do rozpoczęcia walk stał się przyjazd Ignacego Jana Paderewskiego do Poznania. Mieszkańcy miasta spontanicznie wyszli na ulice, by powitać polskiego patriotę, co spotkało się z agresywną reakcją niemieckich żołnierzy. To właśnie te wydarzenia zapoczątkowały serię walk, które doprowadziły do wyzwolenia większości terenów Wielkopolski spod pruskiego panowania.

Powstanie Wielkopolskie było wynikiem długotrwałego procesu narastających napięć społecznych i narodowościowych w Wielkopolsce pod zaborem pruskim. Kumulacja tych napięć nastąpiła w końcowym okresie I wojny światowej.

Pruska polityka germanizacyjna w Wielkopolsce charakteryzowała się systematycznym ograniczaniem praw Polaków w latach 1815-1918. Władze niemieckie wprowadziły:

• Zakaz używania języka polskiego w urzędach i szkołach

• Komisję Kolonizacyjną skupującą polskie majątki ziemskie

• Ustawę wywłaszczeniową z 1908 roku

• Rugowanie polskich nazwisk i nazw miejscowości

• Represje wobec polskich organizacji społecznych

• Utworzenie Centralnego Komitetu Obywatelskiego w listopadzie 1918

• Powołanie Naczelnej Rady Ludowej 3 grudnia 1918

• Wybór polskich delegatów do Sejmu Dzielnicowego

• Organizacja Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego

• Przyjazd Ignacego Jana Paderewskiego do Poznania 26 grudnia 1918

Data	Wydarzenie	Znaczenie
11.11.1918	Zakończenie I wojny światowej	Osłabienie pozycji Niemiec
3.12.1918	Powstanie Naczelnej Rady Ludowej	Utworzenie polskiej reprezentacji
26.12.1918	Przyjazd Paderewskiego	Bezpośredni impuls do powstania

Powstanie Wielkopolskie rozpoczęło się 27 grudnia 1918 roku w Poznaniu, gdy niemieckie siły zaatakowały polski pochód manifestacyjny. Wydarzenia te zapoczątkowały zorganizowany zryw niepodległościowy.

Ignacy Jan Paderewski przybył do Poznania 26 grudnia 1918 roku pociągiem specjalnym z Gdańska. Tłumy Polaków powitały go na Dworcu Głównym, skąd został przewieziony do Hotelu Bazar. Polski pianista wygłosił przemówienie do zgromadzonych mieszkańców z balkonu hotelu, wzywając do zachowania spokoju i podkreślając znaczenie jedności narodowej. Jego obecność wywołała falę patriotycznego uniesienia, co sprowokowało niemieckie władze do podjęcia działań represyjnych.

• Główną Pocztą
• Dworcem Głównym
• Zamkiem Cesarskim
• Komendą Policji

Kluczowe miejsca walk 27 grudnia	Godzina przejęcia
Prezydium Policji	16:30
Główna Poczta	17:00
Dworzec Główny	18:00
Zamek Cesarski	19:00

Powstanie Wielkopolskie charakteryzowało się intensywnymi działaniami zbrojnymi na wielu frontach. Walki objęły znaczną część Wielkopolski, począwszy od Poznania, rozszerzając się na kolejne miasta i miejscowości regionu.

Kluczowe starcia powstańcze koncentrowały się w następujących lokalizacjach:

• Wolsztyn (5 stycznia 1919): Zdobycie miasta przez oddział powstańczy pod dowództwem por. Stanisława Siudy
• Szubin (11 stycznia 1919): Strategiczne zwycięstwo powstańców, które zabezpieczyło północny front powstania
• Rynarzewo (19-21 stycznia 1919): Trzydniowa bitwa zakończona zdobyciem miasta przez siły powstańcze
• Zbąszyń (11-13 stycznia 1919): Intensywne walki o miasto, stanowiące ważny węzeł kolejowy
• Rawicz (3-6 lutego 1919): Nieudana próba zdobycia miasta przez powstańców

Bitwa	Data	Straty powstańców
Szubin	11.01.1919	28 zabitych
Rynarzewo	19-21.01.1919	32 zabitych
Zbąszyń	11-13.01.1919	45 zabitych

Dowództwo powstania wielkopolskiego zorganizowało skuteczną strukturę wojskową:

• Stanisław Taczak (28.12.1918-16.01.1919): Pierwszy głównodowodzący powstania, utworzył podstawy organizacji wojskowej

• Józef Dowbor-Muśnicki (od 16.01.1919): Przekształcił oddziały powstańcze w regularną armię

• Kazimierz Grudzielski: Dowodził frontem północnym powstania

• Władysław Anders: Kierował 1. Pułkiem Ułanów Wielkopolskich

• Bernard Śliwiński: Odpowiadał za organizację sił powstańczych w Poznaniu

• Podział obszaru powstania na fronty bojowe

• System mobilizacji i zaopatrzenia

• Jednolite umundurowanie i oznaczenia

• Strukturę dowodzenia wzorowaną na armii regularnej

Powstanie Wielkopolskie rozgrywało się w złożonej sytuacji międzynarodowej końca I wojny światowej. Kwestia polska stała się istotnym elementem dyskusji podczas kształtowania nowego porządku w Europie.

Konferencja Pokojowa w Paryżu rozpoczęła się 18 stycznia 1919 roku, w trakcie trwania Powstania Wielkopolskiego. Polską delegację reprezentował Roman Dmowski wraz z Ignacym Janem Paderewskim, którzy przedstawili memorandum dotyczące granic Polski. Podczas obrad Komisji do Spraw Polskich omówiono 12 posiedzeń poświęconych sprawie Wielkopolski. Traktat Wersalski z 28 czerwca 1919 roku ostatecznie przyznał większość terytoriów objętych powstaniem Polsce.

Wydarzenie	Data	Rezultat
Początek Konferencji	18.01.1919	Rozpoczęcie oficjalnych obrad
Obrady Komisji ds. Polskich	luty-czerwiec 1919	12 posiedzeń dot. Wielkopolski
Podpisanie Traktatu	28.06.1919	Przyznanie Wielkopolski Polsce

Państwa Ententy zachowały początkowo neutralną postawę wobec wydarzeń w Wielkopolsce. Francja okazywała nieoficjalne poparcie dla polskich aspiracji poprzez Misję Międzysojuszniczą. Wielka Brytania zajęła bardziej powściągliwe stanowisko, koncentrując się na zachowaniu równowagi sił w Europie. Stany Zjednoczone za pośrednictwem prezydenta Woodrowa Wilsona popierały ideę niepodległej Polski z dostępem do morza. Państwa zachodnie wysłały do Poznania misję pod dowództwem Josepha Noulensa 12 stycznia 1919 roku, której celem było monitorowanie sytuacji.

Państwo	Stanowisko	Działania
Francja	Przychylne	Wsparcie dyplomatyczne
Wielka Brytania	Neutralne	Obserwacja sytuacji
USA	Wspierające	Poparcie dla niepodległości

Powstanie Wielkopolskie zakończyło się 16 lutego 1919 roku podpisaniem rozejmu w Trewirze. Dokument ten stanowił rozszerzenie rozejmu kończącego I wojnę światową o postanowienia dotyczące Wielkopolski.

Rozejm w Trewirze podpisano między państwami Ententy a Niemcami 16 lutego 1919 roku. Delegacja polska uczestniczyła w rozmowach jako część misji alianckiej, a jej przedstawicielem był Stanisław Kozicki. Kluczowe postanowienia rozejmu obejmowały:

• Wstrzymanie walk na terenie Wielkopolski
• Wyznaczenie linii demarkacyjnej między siłami polskimi a niemieckimi
• Utrzymanie przez Polaków kontroli nad zdobytymi terenami
• Zakaz prowadzenia działań zbrojnych przez obie strony

Powstanie Wielkopolskie przyniosło znaczące rezultaty terytorialne i polityczne:

Zmiany Terytorialne:

Region	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców
Obszar wyzwolony	29 000	2 100 000
Przyłączone miasta	147	-

• Przyłączenie Wielkopolski do odrodzonej Polski
• Utworzenie Armii Wielkopolskiej liczącej 102 000 żołnierzy
• Przejęcie kontroli nad infrastrukturą kolejową i przemysłową
• Zachowanie polskiego charakteru regionu
• Wzmocnienie pozycji Polski podczas konferencji pokojowej w Paryżu

Formalne włączenie Wielkopolski do Polski nastąpiło na mocy traktatu wersalskiego z 28 czerwca 1919 roku. Powstańcza armia została włączona w struktury Wojska Polskiego w sierpniu 1919 roku.

• Powstanie Wielkopolskie trwało od 27 grudnia 1918 roku do 16 lutego 1919 roku, a jego bezpośrednią przyczyną był przyjazd Ignacego Jana Paderewskiego do Poznania
• Był to jeden z niewielu zwycięskich zrywów niepodległościowych w historii Polski, który doprowadził do wyzwolenia większości terenów Wielkopolski spod pruskiego zaboru
• Głównymi dowódcami powstania byli Stanisław Taczak (28.12.1918-16.01.1919) oraz Józef Dowbor-Muśnicki (od 16.01.1919), którzy stworzyli skuteczną strukturę wojskową
• Powstanie zakończyło się podpisaniem rozejmu w Trewirze 16 lutego 1919 roku, a jego sukces został potwierdzony w traktacie wersalskim z 28 czerwca 1919 roku
• W wyniku powstania wyzwolono obszar około 29 000 km² zamieszkały przez 2,1 miliona osób, a utworzona Armia Wielkopolska liczyła 102 000 żołnierzy

Powstanie Wielkopolskie stanowi jedną z najbardziej udanych insurekcji w historii Polski. Zryw ten wykazał niezwykłą determinację i skuteczność organizacyjną Wielkopolan którzy w krótkim czasie stworzyli sprawną strukturę wojskową.

Dzięki wysiłkom powstańców oraz skutecznym działaniom dyplomatycznym Wielkopolska została formalnie włączona w granice II Rzeczypospolitej. To zwycięskie powstanie nie tylko zmieniło mapę odradzającej się Polski ale również udowodniło że dobrze zorganizowany opór zbrojny może przynieść wymierne rezultaty polityczne.

Sukces powstania wynikał z doskonałego przygotowania połączonego z właściwym momentem historycznym. Wydarzenia te do dziś pozostają symbolem skutecznej walki o niepodległość i integralność terytorialną Polski.