Traktat brzeski podpisany 3 marca 1918 roku w Brześciu nad Bugiem między Rosją Radziecką a państwami centralnymi, kończący udział Rosji w I wojnie światowej. Dokument przyniósł ogromne zmiany terytorialne, w tym utratę przez Rosję około 780 000 km² terytorium.

Traktat brzeski to jeden z najważniejszych dokumentów w historii I wojny światowej, który znacząco wpłynął na losy Europy Wschodniej. Został podpisany 3 marca 1918 roku w Brześciu nad Bugiem pomiędzy państwami centralnymi a bolszewicką Rosją, kończąc tym samym udział Rosji w wojnie.

Dokument ten stanowił przełomowy moment dla młodego państwa radzieckiego, które desperacko potrzebowało pokoju by umocnić swoją władzę wewnątrz kraju. Dla Niemiec i ich sojuszników oznaczał możliwość przerzucenia znacznych sił na front zachodni. Traktat brzeski przyniósł ogromne zmiany terytorialne i polityczne, których konsekwencje odczuwalne były przez kolejne dekady.

Sytuacja polityczna przed podpisaniem traktatu brzeskiego charakteryzowała się głębokim kryzysem w Rosji oraz skomplikowaną sytuacją militarną państw centralnych. Rewolucja bolszewicka z października 1917 roku fundamentalnie zmieniła układ sił w Europie Wschodniej.

Główni uczestnicy rokowań pokojowych w Brześciu reprezentowali następujące państwa:

• Państwa centralne:

• Niemcy - reprezentowane przez Richarda von Kühlmanna

• Austro-Węgry - reprezentowane przez Ottokara Czernina

• Bułgaria - reprezentowana przez dyplomatę Andreja Toszewa

• Imperium Osmańskie - reprezentowane przez Talaata Paszę

• Strona rosyjska:

• Adolf Joffe (pierwszy etap rokowań)

• Lew Trocki (drugi etap rokowań)

• Grigorij Sokolnikow (końcowy etap)

1. Sytuacja wewnętrzna w Rosji:

• Destabilizacja państwa po rewolucji październikowej
• Kryzys gospodarczy i zaopatrzeniowy
• Dezorganizacja armii rosyjskiej

1. Cele państw centralnych:

• Potrzeba zakończenia działań na froncie wschodnim
• Chęć przejęcia kontroli nad zasobami naturalnymi
• Dążenie do utworzenia państw buforowych

Wskaźnik	Dane przed traktatem (1917)
Liczebność armii rosyjskiej	1,8 mln żołnierzy
Straty wojenne Rosji	3,9 mln zabitych i rannych
Inflacja w Rosji	1200%
Produkcja przemysłowa	Spadek o 36%

Negocjacje pokojowe w Brześciu rozpoczęły się 22 grudnia 1917 roku, przebiegając w atmosferze napięcia dyplomatycznego. Rozmowy charakteryzowały się złożonością interesów reprezentowanych stron i dynamiczną zmianą stanowisk negocjacyjnych.

Delegacje przedstawiły następujące żądania podczas rokowań:

Państwa centralne:

• Aneksja terytoriów Polski, Litwy, Kurlandii i części Białorusi
• Dostęp do rosyjskich surowców naturalnych na preferencyjnych warunkach
• Demobilizacja armii rosyjskiej
• Uznanie niepodległości Ukrainy i Finlandii

Strona rosyjska:

• Zachowanie integralności terytorialnej dawnego imperium
• Wycofanie wojsk niemieckich z okupowanych terenów
• Prawo narodów do samostanowienia
• Brak odszkodowań wojennych

Chronologia najważniejszych momentów negocjacji:

Data	Wydarzenie
22.12.1917	Rozpoczęcie rokowań pokojowych
28.12.1917	Przedstawienie warunków przez państwa centralne
10.01.1918	Dołączenie delegacji ukraińskiej do rozmów
28.01.1918	Zerwanie rozmów przez Trockiego
18.02.1918	Wznowienie niemieckiej ofensywy
03.03.1918	Podpisanie ostatecznej wersji traktatu

• Przyjazd delegacji ukraińskiej zmienił dynamikę rozmów
• Taktyka Trockiego "ani wojny, ani pokoju" doprowadziła do kryzysu
• Niemiecka ofensywa zmusiła bolszewików do przyjęcia warunków
• Separatystyczny traktat z Ukrainą podpisano 9 lutego 1918

Traktat brzeski został oficjalnie podpisany w Brześciu Litewskim 3 marca 1918 roku przez przedstawicieli Rosji Radzieckiej i państw centralnych. Ceremonia podpisania odbyła się w Białym Pałacu o godzinie 17:30.

• Rosja zrzekła się pretensji do terytoriów Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy i Ukrainy
• Państwo bolszewickie zobowiązało się wypłacić 6 miliardów marek reparacji wojennych
• Armia rosyjska otrzymała nakaz całkowitej demobilizacji
• Rosja musiała przekazać Turcji tereny Ardahanu, Karsu i Batumi
• Traktat zawierał klauzule o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych między stronami
• Strony zobowiązały się do wymiany jeńców wojennych

Region	Powierzchnia (km²)	Populacja (mln)
Polska	120,000	6.5
Ukraina	500,000	30
Kaukaz	26,000	1.8
Państwa bałtyckie	180,000	8.0

• Niemcy uzyskały kontrolę nad Polską i Litwą
• Austro-Węgry rozszerzyły wpływy na Ukrainę
• Imperium Osmańskie odzyskało tereny na Kaukazie
• Rosja straciła łącznie około 780,000 km² terytorium
• Państwa bałtyckie uzyskały formalną niezależność pod niemieckim protektoratem
• Ukraina została uznana za niepodległe państwo związane z państwami centralnymi

Traktat brzeski wywołał fundamentalne zmiany w układzie sił podczas I wojny światowej oraz w powojennej Europie Wschodniej. Jego konsekwencje polityczne ekonomiczne znacząco wpłynęły na kształtowanie się nowego porządku w regionie.

Podpisanie traktatu brzeskiego umożliwiło Niemcom przerzucenie 44 dywizji z frontu wschodniego na zachodni. Wycofanie się Rosji z wojny doprowadziło do czasowego wzmocnienia pozycji państw centralnych, umożliwiając przeprowadzenie ofensywy wiosennej w 1918 roku. Traktat spowodował:

• Uwolnienie znaczących sił niemieckich z frontu wschodniego

• Uzyskanie dostępu do ukraińskich zasobów żywnościowych przez państwa centralne

• Przerwanie dostaw materiałów wojennych od zachodnich aliantów do Rosji

• Wzmocnienie kontroli Niemiec nad Morzem Bałtyckim

• Przekreślenie koncepcji związku Polski z Rosją

• Wzmocnienie niemieckiej kontroli nad Królestwem Polskim

• Przekazanie Chełmszczyzny Ukraińskiej Republice Ludowej

• Wywołanie protestów polskich środowisk politycznych wobec ustaleń traktatu

Aspekt	Dane liczbowe
Powierzchnia utracona przez Rosję	780,000 km²
Reparacje wojenne	6 miliardów marek
Liczba przerzuconych dywizji niemieckich	44
Czas obowiązywania traktatu	8 miesięcy

Traktat brzeski został oficjalnie unieważniony 13 listopada 1918 roku przez Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy. Decyzja ta nastąpiła w wyniku fundamentalnych zmian na politycznej mapie Europy po zakończeniu I wojny światowej.

• Kapitulacja Niemiec w listopadzie 1918 roku automatycznie podważyła prawomocność traktatu

• Rewolucja w Niemczech doprowadziła do obalenia monarchii Hohenzollernów

• Rozpad Austro-Węgier eliminował jednego z głównych sygnatariuszy

• Stabilizacja władzy bolszewickiej w Rosji umożliwiła rewizję niekorzystnych postanowień

• Powstanie nowych państw na terenach objętych traktatem zmieniło sytuację geopolityczną

• Anulowanie zobowiązań finansowych Rosji wobec państw centralnych o wartości 6 miliardów marek

• Wycofanie uznania niemieckiej dominacji nad terytoriami bałtyckimi

• Unieważnienie przekazania regionów Karsu, Ardahanu i Batumi Imperium Osmańskiemu

• Przywrócenie praw Rosji do wpływów w regionach przygranicznych

• Otwarcie drogi do nowych traktatów pokojowych z powstającymi państwami

Aspekt	Przed unieważnieniem	Po unieważnieniu
Terytoria utracone	780,000 km²	0 km²
Reparacje wojenne	6 mld marek	0 marek
Status państw bałtyckich	Protektorat niemiecki	Suwerenne państwa
Kontrola nad Ukrainą	Państwa centralne	Przedmiot walk

• Traktat brzeski został podpisany 3 marca 1918 roku w Brześciu nad Bugiem, kończąc udział Rosji w I wojnie światowej.
• Głównymi sygnatariuszami traktatu były państwa centralne (Niemcy, Austro-Węgry, Bułgaria, Imperium Osmańskie) oraz bolszewicka Rosja.
• Na mocy traktatu Rosja utraciła około 780 000 km² terytorium, w tym kontrolę nad Finlandią, państwami bałtyckimi, Polską i Ukrainą.
• Traktat zobowiązał Rosję do wypłaty 6 miliardów marek reparacji wojennych i całkowitej demobilizacji armii.
• Dokument został oficjalnie unieważniony 13 listopada 1918 roku przez bolszewików, po kapitulacji Niemiec i rozpadzie Austro-Węgier.

Traktat brzeski z 3 marca 1918 roku stanowił punkt zwrotny w historii I wojny światowej i Europy Wschodniej. Jego podpisanie przyniosło dramatyczne zmiany terytorialne wprowadzając nowy porządek polityczny w regionie.

Dokument obowiązywał zaledwie 8 miesięcy ale jego skutki były długotrwałe. Przyczynił się do powstania nowych państw na mapie Europy wzmocnił pozycję Niemiec i doprowadził do fundamentalnych zmian w układzie sił między mocarstwami.

Ostateczne unieważnienie traktatu 13 listopada 1918 roku przez bolszewicki rząd zbiegło się z zakończeniem I wojny światowej i upadkiem porządku który próbował ustanowić. Wydarzenie to na zawsze zmieniło oblicze Europy Wschodniej i wpłynęło na kształtowanie się współczesnych granic państwowych.