11 lipca 1920 roku odbył się plebiscyt na Warmii i Mazurach, który miał zdecydować o przynależności państwowej tych terenów. W głosowaniu 97,8% głosujących opowiedziało się za Niemcami, a jedynie 2,2% za Polską. W wyniku plebiscytu tylko 5 gmin o łącznej powierzchni 44 km² zostało przyłączonych do Polski.

Plebiscyt na Warmii i Mazurach to jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Polski po I wojnie światowej. Odbył się 11 lipca 1920 roku i miał zdecydować o przynależności państwowej tych terenów - czy pozostaną one w granicach Niemiec czy zostaną przyłączone do odrodzonej Polski.

To głosowanie było rezultatem postanowień traktatu wersalskiego z 1919 roku który zakładał że mieszkańcy spornych terytoriów sami zadecydują o swojej przyszłości. Przebieg plebiscytu odbywał się w niezwykle napiętej atmosferze politycznej a jego wyniki miały fundamentalne znaczenie dla kształtowania się granic II Rzeczypospolitej oraz stosunków polsko-niemieckich w okresie międzywojennym.

Organizacja plebiscytu na Warmii i Mazurach wynikała bezpośrednio z postanowień traktatu wersalskiego podpisanego 28 czerwca 1919 roku. Decyzja o przeprowadzeniu głosowania stanowiła element szerszego procesu kształtowania granic w Europie po zakończeniu I wojny światowej.

Traktat wersalski w artykułach 94-97 określał szczegółowe warunki przeprowadzenia plebiscytu na terenie Warmii i Mazur. Na mocy dokumentu:

• Utworzono Międzysojuszniczą Komisję Plebiscytową składającą się z przedstawicieli Wielkiej Brytanii Francji Włoch

• Wyznaczono obszar plebiscytowy obejmujący 3.910 km² na Warmii i 8.050 km² na Mazurach

• Ustalono 15-dniowy termin na rejestrację osób uprawnionych do głosowania

• Przyznano prawo głosu osobom urodzonym na terenie plebiscytowym które ukończyły 20 lat

• Niemcy zachowały kontrolę administracyjną nad spornym terytorium

• Polski aparat państwowy znajdował się w fazie organizacji po 123 latach zaborów

• Na terenie plebiscytowym stacjonowały wojska alianckie liczące 1.800 żołnierzy

• Działały niemieckie organizacje paramilitarne w tym Heimatdienst

• Wystąpiły napięcia społeczne między ludnością polską a niemiecką

Aspekt	Dane liczbowe
Obszar plebiscytowy Warmii	3.910 km²
Obszar plebiscytowy Mazur	8.050 km²
Liczba wojsk alianckich	1.800 żołnierzy
Minimalny wiek głosujących	20 lat

Przygotowania do plebiscytu na Warmii i Mazurach rozpoczęły się w lutym 1920 roku pod nadzorem Komisji Międzysojuszniczej. Proces organizacji głosowania obejmował szereg działań administracyjnych, logistycznych i propagandowych realizowanych przez obie strony konfliktu.

Komisja Międzysojusznicza utworzyła 5 okręgów głosowania z siedzibami w Olsztynie, Ostródzie, Nidzicy, Szczytnie i Ełku. Jej główne działania obejmowały:

• Wyznaczenie 1.704 lokali wyborczych na terenie plebiscytowym
• Przygotowanie spisów uprawnionych do głosowania obejmujących 425.305 osób
• Koordynację transportu 150.000 emigrantów z głębi Niemiec
• Zabezpieczenie terenu plebiscytowego przez 1.800 żołnierzy alianckich
• Powołanie międzynarodowych komisji nadzorujących przebieg głosowania

Kampania propagandowa charakteryzowała się intensywnymi działaniami zarówno strony polskiej jak i niemieckiej:

• Utworzenie 55 komitetów plebiscytowych w głównych miejscowościach

• Dystrybucja 250.000 ulotek w języku polskim i niemieckim

• Organizacja 180 wieców i spotkań informacyjnych

• Wydawanie "Gazety Olsztyńskiej" w nakładzie 8.000 egzemplarzy

• Uruchomienie 150 biur propagandowych

• Publikacja 500.000 materiałów agitacyjnych

• Prowadzenie 320 punktów informacyjnych

• Wydawanie codziennej prasy w nakładzie 25.000 egzemplarzy

Głosowanie plebiscytowe na Warmii i Mazurach rozpoczęło się o godzinie 8:00 rano 11 lipca 1920 roku. Proces głosowania odbywał się pod nadzorem Międzysojuszniczej Komisji Plebiscytowej w 1.704 lokalach wyborczych.

Frekwencja w plebiscycie osiągnęła 87,4% uprawnionych do głosowania. Do urn wyborczych zgłosiło się 371.734 osób spośród 425.305 uprawnionych, w tym:

• 157.132 osoby przyjezdne z Niemiec
• 4.387 osób przybyłych z Polski
• 210.215 mieszkańców stałych obszaru plebiscytowego

Kategoria	Liczba osób
Uprawnieni do głosowania	425.305
Głosujący	371.734
Przyjezdni z Niemiec	157.132
Przyjezdni z Polski	4.387
Stali mieszkańcy	210.215

Podczas głosowania odnotowano liczne przypadki naruszeń procedur wyborczych:

• Zastraszanie polskich wyborców przez bojówki niemieckie
• Blokowanie dostępu do lokali wyborczych ludności polskojęzycznej
• Przypadki wielokrotnego głosowania przez osoby przyjezdne z Niemiec
• Odmowa uznania dokumentów tożsamości wyborców polskich
• Naruszenia tajności głosowania przez niemieckich członków komisji

Alianckie siły porządkowe interweniowały w 267 przypadkach zakłócania porządku publicznego. Komisja Międzysojusznicza zarejestrowała 384 oficjalne skargi dotyczące nieprawidłowości wyborczych.

Plebiscyt na Warmii i Mazurach zakończył się zdecydowanym zwycięstwem opcji niemieckiej. Oficjalne wyniki ogłoszone przez Międzysojuszniczą Komisję Plebiscytową ujawniły znaczącą przewagę głosów za pozostaniem regionu w granicach Niemiec.

Kategoria	Wartość
Głosy za Niemcami	363.209 (97,8%)
Głosy za Polską	7.980 (2,2%)
Całkowita liczba głosów	371.734
Głosy nieważne	545

Na obszarze plebiscytowym oddano łącznie 371.734 ważnych głosów. Spośród wszystkich głosujących 363.209 osób opowiedziało się za Niemcami a 7.980 za Polską. Komisja unieważniła 545 głosów ze względu na nieprawidłowości formalne.

Wyniki plebiscytu skutkowały następującym podziałem terytorialnym:

• Polska otrzymała 5 gmin w powiecie olsztyńskim: Chaberkowo Groszki Gronowo Nowa Kaletka Rybaki

• Niemcy zachowały kontrolę nad 11.960 km² powierzchni plebiscytowej

• Do Polski przyłączono jedynie 8 wsi o łącznej powierzchni 44 km²

• Gmina Chaberkowo (76,5%)

• Gmina Groszki (68,4%)

• Gmina Gronowo (65,2%)

Plebiscyt na Warmii i Mazurach z 11 lipca 1920 roku przyniósł znaczące skutki polityczne społeczne oraz terytorialne. Rezultaty głosowania wpłynęły na kształtowanie się stosunków polsko-niemieckich w okresie międzywojennym.

Wyniki plebiscytu spowodowały masową migrację ludności polskiej z terenów przyznanych Niemcom. W latach 1920-1922 region opuściło 24.000 Warmiaków i Mazurów. Pozostała ludność polskojęzyczna doświadczyła wzmożonej germanizacji poprzez:

• Zamknięcie 80% polskich szkół w regionie
• Likwidację 15 polskich organizacji społeczno-kulturalnych
• Ograniczenie działalności 8 polskich gazet i czasopism
• Zwolnienia 120 polskich pracowników administracji publicznej

Rezultaty plebiscytu doprowadziły do konkretnych zmian terytorialnych:

Aspekt	Dane liczbowe
Powierzchnia przyznana Niemcom	11.960 km²
Powierzchnia przyznana Polsce	44 km²
Liczba gmin przyłączonych do Polski	5
Liczba wsi włączonych do Polski	8

• Utworzenie 3 nowych przejść granicznych
• Rozdzielenie 12 miejscowości znajdujących się na linii granicznej
• Powstanie 4 enklaw komunikacyjnych
• Reorganizację 6 lokalnych szlaków handlowych

• Plebiscyt na Warmii i Mazurach odbył się 11 lipca 1920 roku jako wynik ustaleń traktatu wersalskiego z 1919 roku
• Obszar plebiscytowy obejmował łącznie 11.960 km² (3.910 km² na Warmii i 8.050 km² na Mazurach)
• W głosowaniu wzięło udział 371.734 osób spośród 425.305 uprawnionych (frekwencja 87,4%)
• Zdecydowana większość głosujących (97,8%) opowiedziała się za przynależnością regionu do Niemiec
• W wyniku plebiscytu tylko 5 gmin o łącznej powierzchni 44 km² zostało przyłączonych do Polski
• Konsekwencją plebiscytu była masowa migracja ludności polskiej (około 24.000 osób) z terenów przyznanych Niemcom w latach 1920-1922

Plebiscyt na Warmii i Mazurach z 11 lipca 1920 roku stanowił jedno z najważniejszych wydarzeń kształtujących granice II Rzeczypospolitej. Mimo że jego wyniki okazały się niekorzystne dla Polski przebieg głosowania ujawnił złożoność stosunków narodowościowych na tym terenie.

Znaczące zwycięstwo strony niemieckiej (97,8% głosów) nie tylko zadecydowało o przynależności państwowej regionu ale też wpłynęło na losy lokalnej społeczności polskiej. Masowa emigracja Warmiaków i Mazurów oraz intensyfikacja procesów germanizacyjnych na długo określiły charakter tych ziem.

Doświadczenia plebiscytu pokazały jak istotną rolę w kształtowaniu granic odgrywają nie tylko względy historyczne ale też sprawność organizacyjna państwa oraz skuteczność prowadzonej kampanii informacyjnej.