III powstanie śląskie było zbrojnym zrywem na Górnym Śląsku, który rozpoczął się w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku. Powstańcy pod dowództwem Wojciecha Korfantego walczyli o przyłączenie jak największej części Górnego Śląska do Polski. W wyniku powstania i późniejszych decyzji dyplomatycznych, Polska otrzymała znaczącą część regionu wraz z większością infrastruktury przemysłowej.

III powstanie śląskie to jeden z najważniejszych zrywów narodowowyzwoleńczych w historii Polski. Rozpoczęte w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku powstanie było kulminacją walk o przynależność państwową Górnego Śląska po I wojnie światowej. Konflikt ten miał kluczowe znaczenie dla kształtowania się granic II Rzeczypospolitej.

Powstańcy śląscy pod dowództwem Wojciecha Korfantego walczyli o przyłączenie jak największej części Górnego Śląska do Polski. Była to odpowiedź na niekorzystne dla strony polskiej wyniki plebiscytu z marca 1921 roku. Mimo początkowych sukcesów militarnych powstańców konflikt musiał znaleźć rozwiązanie na drodze dyplomatycznej.

Geneza III powstania śląskiego wiąże się bezpośrednio z napięciami politycznymi oraz wynikami plebiscytu na Górnym Śląsku w 1921 roku. Wydarzenia te doprowadziły do masowego zrywu ludności polskiej w regionie.

Sytuacja polityczna na Górnym Śląsku w 1921 roku charakteryzowała się silnymi napięciami między stroną polską a niemiecką. Kontrolę nad regionem sprawowała Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa z siedzibą w Opolu. Kluczowe aspekty ówczesnej sytuacji:

• Obecność wojsk alianckich (francuskich, włoskich, brytyjskich) nadzorujących porządek
• Działalność polskich i niemieckich organizacji paramilitarnych w regionie
• Narastające konflikty społeczne między ludnością polską a niemiecką
• Aktywna propaganda obu stron przed plebiscytem

Plebiscyt górnośląski odbył się 20 marca 1921 roku, a jego rezultaty stały się bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania. Dane liczbowe z plebiscytu przedstawiają się następująco:

Parametr	Za Niemcami	Za Polską
Liczba głosów	707.605	479.359
Procent głosów	59.6%	40.4%
Liczba gmin z przewagą	664	597

• Przewaga głosów niemieckich w większych miastach
• Dominacja opcji polskiej w obszarach wiejskich wschodniej części Górnego Śląska
• Niezadowolenie strony polskiej z powodu dopuszczenia do głosowania emigrantów
• Sprzeciw wobec projektów podziału regionu faworyzujących stronę niemiecką

Działania zbrojne III powstania śląskiego rozpoczęły się w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku zgodnie z precyzyjnym planem operacyjnym. Powstańcy przeprowadzili skoordynowany atak na niemieckie pozycje w całym regionie górnośląskim.

Siły powstańcze liczące 40 000 żołnierzy zajęły strategiczne punkty komunikacyjne na Górnym Śląsku. Powstańcy opanowali większość terenów na wschód od Odry, włączając kluczowe ośrodki przemysłowe: Katowice, Tarnowskie Góry, Lubliniec. Działania militarne koncentrowały się na przejęciu kontroli nad infrastrukturą przemysłową, w tym:

• Zabezpieczenie kopalń węgla kamiennego
• Opanowanie węzłów kolejowych
• Przejęcie kontroli nad hutami żelaza
• Zajęcie głównych szlaków komunikacyjnych

Najważniejsze starcia III powstania śląskiego obejmowały:

Bitwa	Data	Znaczenie
Góra św. Anny	21-26 maja 1921	Największa bitwa powstania
Kędzierzyn	6-9 maja 1921	Kontrola nad węzłem kolejowym
Olza	23 maja 1921	Obrona linii Odry

• Zdobycie Kędzierzyna przez grupę "Wschód"
• Obrona Góry św. Anny przed niemieckimi kontratakami
• Walki o Lubliniec prowadzone przez grupę "Północ"
• Starcia w rejonie Olesna z udziałem grupy "Linke"

Rokowania pokojowe po III powstaniu śląskim rozpoczęły się w czerwcu 1921 roku z inicjatywy Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej. Proces negocjacji koncentrował się na wypracowaniu kompromisu dotyczącego podziału spornego terytorium Górnego Śląska między Polskę a Niemcy.

Rada Ligi Narodów powołała specjalną komisję ekspertów pod przewodnictwem przedstawicieli Belgii Chin Hiszpanii Brazylii w lipcu 1921 roku. Komisja przeprowadziła szczegółową analizę sytuacji gospodarczej społecznej demograficznej na spornym terytorium. Główne punkty mediacji obejmowały:

• Opracowanie mapy podziału terytorialnego uwzględniającej potencjał przemysłowy regionu
• Zabezpieczenie praw mniejszości narodowych po obu stronach planowanej granicy
• Ustalenie zasad współpracy gospodarczej między podzielonymi terenami przemysłowymi
• Określenie warunków transferu administracji z rąk aliantów do władz polskich niemieckich

Rozmowy w Błotnicy Strzeleckiej rozpoczęły się 25 czerwca 1921 roku z udziałem przedstawicieli strony polskiej niemieckiej pod nadzorem komisji międzysojuszniczej. Kluczowe ustalenia obejmowały:

Aspekt rokowań	Rezultat
Data rozpoczęcia	25 czerwca 1921
Liczba uczestników	12 delegatów
Czas trwania	3 dni
Główne dokumenty	Protokół o zawieszeniu broni

• Wycofanie oddziałów powstańczych z zajmowanych pozycji
• Utworzenie strefy neutralnej między wojskami polskimi niemieckimi
• Przekazanie kontroli nad regionem siłom międzysojuszniczym
• Harmonogram ewakuacji jednostek paramilitarnych z obszaru plebiscytowego

Działania zbrojne III powstania śląskiego zakończyły się oficjalnie 5 lipca 1921 roku, gdy przedstawiciele obu stron podpisali rozejm w Błotnicy Strzeleckiej. Kluczowym elementem zakończenia walk było utworzenie strefy neutralnej między walczącymi stronami.

Rozejm podpisany w Błotnicy Strzeleckiej zawierał 4 kluczowe postanowienia:

• Natychmiastowe przerwanie walk na całym froncie
• Utworzenie 10-kilometrowej strefy neutralnej między wojskami polskimi a niemieckimi
• Zakaz prowadzenia działań dywersyjnych przez obie strony
• Przekazanie kontroli nad spornym terytorium wojskom alianckim

1. Pierwsza faza (6-8 lipca 1921):

• Ewakuacja ciężkiego sprzętu wojskowego
• Zabezpieczenie zdobytych materiałów
• Opuszczenie pozycji frontowych

1. Druga faza (9-12 lipca 1921):

• Przemieszczenie głównych sił powstańczych
• Przekazanie kontroli nad obiektami przemysłowymi
• Demobilizacja mniejszych oddziałów

1. Trzecia faza (13-15 lipca 1921):

• Rozformowanie struktur dowodzenia
• Powrót powstańców do miejsc zamieszkania
• Przekazanie broni władzom alianckim

Etap wycofania	Liczba wycofanych żołnierzy	Termin realizacji
Faza I	15 000	6-8 lipca 1921
Faza II	18 000	9-12 lipca 1921
Faza III	7 000	13-15 lipca 1921

Trzecie powstanie śląskie zmieniło polityczny i gospodarczy krajobraz Europy Środkowej. Decyzja Ligi Narodów z 12 października 1921 roku doprowadziła do korzystniejszego dla Polski podziału Górnego Śląska.

Na mocy decyzji Rady Ambasadorów z 20 października 1921 roku, Polska otrzymała 29% spornego terytorium. W granicach II Rzeczypospolitej znalazło się 3 214 km² powierzchni Górnego Śląska z 46% ludności regionu. Podział terytorialny obejmował:

• 6 miast powiatowych: Katowice, Królewska Huta, Lubliniec, Świętochłowice, Tarnowskie Góry, Pszczyna

• 76% kopalń węgla kamiennego

• 58% produkcji hutniczej regionu

• 65% górnośląskich zakładów przemysłowych

• Wzrost potencjału przemysłowego Polski o 54%

• Dostęp do strategicznych surowców energetycznych

• Pozyskanie wykwalifikowanej kadry technicznej

• Zwiększenie możliwości eksportowych państwa

• Wzmocnienie pozycji międzynarodowej Polski

• Rozbudowa infrastruktury kolejowej łączącej Śląsk z resztą kraju

Zasoby przemysłowe	Przed powstaniem	Po podziale
Kopalnie węgla	0%	76%
Huty	0%	58%
Zakłady przemysłowe	0%	65%

• III powstanie śląskie trwało od nocy z 2/3 maja do 5 lipca 1921 roku, kiedy podpisano rozejm w Błotnicy Strzeleckiej
• Bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania były niekorzystne dla Polski wyniki plebiscytu z marca 1921 roku, w którym 59,6% głosów oddano za Niemcami
• Dzięki powstaniu i późniejszym decyzjom Ligi Narodów, Polska otrzymała 29% spornego terytorium, w tym 76% kopalń węgla i 58% produkcji hutniczej regionu
• W walkach wzięło udział około 40 000 powstańców, a najważniejszą bitwą było starcie o Górę św. Anny (21-26 maja 1921)
• Ostateczny proces wycofywania oddziałów powstańczych przebiegał w trzech fazach i zakończył się 15 lipca 1921 roku

III powstanie śląskie stanowiło punkt zwrotny w historii Górnego Śląska i Polski. Zakończone 5 lipca 1921 roku rozejmem w Błotnicy Strzeleckiej przyniosło znaczące korzyści terytorialne i gospodarcze dla odradzającej się II Rzeczypospolitej.

Dzięki determinacji powstańców śląskich i skutecznym działaniom dyplomatycznym Polska zyskała dostęp do kluczowych zasobów przemysłowych. Przyłączenie części Górnego Śląska z większością infrastruktury przemysłowej znacząco wzmocniło potencjał gospodarczy kraju.

Powstanie pokazało że determinacja narodu w walce o samostanowienie może przynieść wymierne efekty nawet w obliczu początkowych niepowodzeń. Sukces III powstania śląskiego na trwałe zmienił oblicze gospodarcze i społeczne regionu.