Zamach stanu przeprowadzony przez Józefa Piłsudskiego w dniach 12-15 maja 1926 roku w Warszawie. W wyniku walk zginęło 379 osób, a 920 zostało rannych. Wydarzenie to zakończyło okres rządów parlamentarnych i zapoczątkowało erę sanacji w II RP.

Przewrót majowy z 1926 roku to jedno z najbardziej przełomowych wydarzeń w historii II Rzeczypospolitej. W dniach 12-15 maja doszło do dramatycznego starcia między zwolennikami Józefa Piłsudskiego a siłami wiernymi rządowi Wincentego Witosa.

To wydarzenie na zawsze zmieniło oblicze polskiej polityki międzywojennej. Kryzys polityczny i gospodarczy który nękał młode państwo polskie doprowadził do konfliktu zbrojnego w stolicy. W jego wyniku zginęło prawie 400 osób a ponad 900 zostało rannych. Przewrót zakończył się zwycięstwem Piłsudskiego i rozpoczął okres rządów sanacji który trwał aż do wybuchu II wojny światowej.

Polska w latach 1923-1926 znajdowała się w stanie głębokiego kryzysu politycznego. Częste zmiany rządów, konflikty między partiami oraz problemy gospodarcze doprowadziły do destabilizacji młodego państwa.

Sejm I kadencji charakteryzował się znaczną fragmentacją polityczną z 17 działającymi partiami. W latach 1922-1926 powołano 5 różnych gabinetów rządowych:

• Gabinet Władysława Sikorskiego (grudzień 1922)
• Gabinet Wincentego Witosa (maj 1923)
• Gabinet Władysława Grabskiego (grudzień 1923)
• Gabinet Aleksandra Skrzyńskiego (listopad 1925)
• Gabinet Wincentego Witosa (maj 1926)

Sytuację gospodarczą Polski w tym okresie charakteryzowały:

Wskaźnik ekonomiczny	Stan w 1925-1926
Inflacja	43%
Bezrobocie	14%
Deficyt budżetowy	189 mln złotych

• Rezygnacja ze stanowiska Szefa Sztabu Generalnego w lipcu 1923
• Zachowanie wpływów w armii przez oddanych oficerów
• Utrzymanie poparcia lewicy politycznej
• Krytyka systemu parlamentarnego w wystąpieniach publicznych
• Rosnące poparcie społeczne w obliczu kryzysu państwa

Przewrót majowy rozpoczął się 12 maja 1926 roku, gdy oddziały wierne Józefowi Piłsudskiemu wkroczyły do Warszawy od strony Rembertowa. Wojska prorządowe pod dowództwem gen. Tadeusza Rozwadowskiego zorganizowały obronę stolicy na moście Poniatowskiego i moście Kierbedzia.

Pierwsze walki wybuchły 12 maja o godzinie 17:00 na moście Poniatowskiego. Siły Piłsudskiego liczyły 2000 żołnierzy z 7. Pułku Ułanów i 22. Pułku Piechoty. Wojska rządowe dysponowały 1500 żołnierzami wspieranymi przez oddziały policji. Do wieczora 12 maja siły piłsudczykowskie zajęły:

• Most Poniatowskiego po 3-godzinnej walce

• Dworzec Wschodni

• Koszary przy ulicy 11 Listopada

• Pruszków i okoliczne miejscowości

• Przejęcie Belwederu przez siły Piłsudskiego

• Zdobycie Cytadeli Warszawskiej przez oddziały wierne marszałkowi

• Oblężenie gmachu Ministerstwa Spraw Wojskowych

• Zajęcie strategicznych punktów miasta:

• Dworca Głównego

• Lotniska mokotowskiego

• Magazynów wojskowych na Pradze

Data	Straty ludzkie	Zniszczenia materialne
12-13 maja	215 zabitych	64 budynki uszkodzone
14-15 maja	164 zabitych	47 pojazdów zniszczonych
Łącznie	379 zabitych, 920 rannych	111 obiektów uszkodzonych

Przewrót majowy z 1926 roku angażował dwie główne strony konfliktu: zwolenników Józefa Piłsudskiego oraz siły rządowe wierne prezydentowi Stanisławowi Wojciechowskiemu i premierowi Wincentemu Witosowi.

Siły piłsudczykowskie składały się z:

• 7 Pułku Ułanów Lubelskich pod dowództwem płk. Władysława Andersa
• 22 Pułku Piechoty z Siedlec
• Oddziałów 28 Dywizji Piechoty
• Garnizonu warszawskiego z gen. Gustawem Orlicz-Dreszerem
• Oficerów legionowych z gen. Stanisławem Burhardtem-Bukackim

Liczebność wojsk Piłsudskiego:

Kategoria	Liczba
Żołnierze	2000
Oficerowie	150
Jednostki artylerii	12

Wojska wierne rządowi obejmowały:

• 10 Pułk Piechoty pod dowództwem gen. Tadeusza Rozwadowskiego
• Oddziały gen. Józefa Hallera
• Warszawski Korpus Ochrony Pogranicza
• 36 Pułk Piechoty Legii Akademickiej
• Bataliony 30 Dywizji Piechoty

Kategoria	Liczba
Żołnierze	3200
Oficerowie	230
Jednostki artylerii	20

Przewrót majowy z 1926 roku wprowadził fundamentalne zmiany w funkcjonowaniu państwa polskiego. Konsekwencje tego wydarzenia wpłynęły na wszystkie aspekty życia politycznego II Rzeczypospolitej oraz doprowadziły do znaczących przekształceń ustrojowych.

Przewrót majowy doprowadził do utworzenia nowego układu sił politycznych w Polsce. Józef Piłsudski objął stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych oraz dwukrotnie sprawował funkcję premiera w 1926-1928 i 1930 roku. Na czele państwa stanął Ignacy Mościcki jako prezydent, sprawujący urząd w latach 1926-1939. Sanacja, czyli obóz rządzący skupiony wokół Piłsudskiego, utworzyła w 1928 roku Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR).

Zmiana polityczna	Data wprowadzenia
Objęcie funkcji GISZ przez Piłsudskiego	maj 1926
Prezydentura Mościckiego	czerwiec 1926
Utworzenie BBWR	1928

System polityczny po przewrocie majowym ewoluował w kierunku autorytarnym. Nowela sierpniowa z 1926 roku wzmocniła pozycję władzy wykonawczej poprzez przyznanie prezydentowi prawa rozwiązywania parlamentu oraz wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Konstytucja kwietniowa z 1935 roku sformalizowała model władzy autorytarnej, wprowadzając zasadę nadrzędnej pozycji prezydenta w państwie. Ograniczono rolę parlamentu a wzmocniono kompetencje władzy wykonawczej.

Akt prawny	Kluczowe zmiany ustrojowe
Nowela sierpniowa 1926	Rozszerzenie uprawnień prezydenta
Konstytucja 1935	Wprowadzenie systemu prezydenckiego
Ordynacja wyborcza 1935	Ograniczenie roli opozycji

Przewrót majowy 1926 roku wprowadził fundamentalne zmiany w systemie politycznym II Rzeczypospolitej. Skutki tego wydarzenia wpłynęły na funkcjonowanie państwa polskiego przez następne 13 lat.

• Wprowadzenie noweli sierpniowej w 1926 roku wzmacniającej władzę wykonawczą
• Uchwalenie konstytucji kwietniowej w 1935 roku ograniczającej rolę parlamentu
• Utworzenie systemu rządów autorytarnych znanego jako sanacja
• Centralizacja władzy wykonawczej w rękach obozu piłsudczykowskiego

• Reorganizacja struktury administracji państwowej
• Wprowadzenie reform skarbowych ministra Eugeniusza Kwiatkowskiego
• Stabilizacja waluty poprzez reformę walutową
• Utworzenie Banku Gospodarstwa Krajowego w 1928 roku

Obszar	Przed przewrotem	Po przewrocie
Bezrobocie	14%	9.8% (1928)
Inflacja	43%	5.7% (1928)
Deficyt budżetowy	189 mln zł	42 mln zł (1928)

• Marginalizacja roli partii politycznych

• Powstanie Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR)

• Ograniczenie swobód demokratycznych

• Wprowadzenie cenzury prewencyjnej

• Utworzenie obozu w Berezie Kartuskiej dla przeciwników politycznych

• Wzmocnienie pozycji Polski na arenie międzynarodowej

• Stabilizacja polityki zagranicznej

• Podpisanie paktu o nieagresji z ZSRR w 1932 roku

• Zawarcie deklaracji o niestosowaniu przemocy z Niemcami w 1934 roku

• Przewrót majowy odbył się w dniach 12-15 maja 1926 roku w Warszawie i doprowadził do przejęcia władzy przez Józefa Piłsudskiego
• W wyniku walk zginęło 379 osób, a 920 zostało rannych - były to największe straty w walkach wewnętrznych w historii II RP
• Wydarzenia majowe zakończyły okres rządów parlamentarnych i zapoczątkowały 13-letni okres rządów sanacji, trwający aż do wybuchu II wojny światowej
• Po przewrocie wprowadzono istotne zmiany ustrojowe, w tym nowelę sierpniową (1926) i konstytucję kwietniową (1935), które znacząco wzmocniły władzę wykonawczą
• Przewrót doprowadził do stabilizacji gospodarczej kraju - spadło bezrobocie (z 14% do 9.8%) i inflacja (z 43% do 5.7%), zmniejszył się też deficyt budżetowy

Przewrót majowy z 1926 roku był punktem zwrotnym w historii II Rzeczypospolitej który na zawsze zmienił oblicze Polski. Wydarzenie to nie tylko doprowadziło do przejęcia władzy przez Józefa Piłsudskiego ale również zapoczątkowało erę sanacji i fundamentalnych reform państwowych.

Mimo krwawego przebiegu i tragicznego bilansu ofiar przewrót przyniósł Polsce względną stabilizację polityczną i gospodarczą. System rządów wprowadzony po maju 1926 roku przetrwał aż do wybuchu II wojny światowej kształtując życie polityczne społeczne i gospodarcze kraju przez kolejne 13 lat.

Dziś przewrót majowy pozostaje jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach międzywojennej Polski które w znaczący sposób wpłynęło na dalsze losy państwa i narodu polskiego.