14 kwietnia 1934 roku w Warszawie powstał Obóz Narodowo-Radykalny (ONR), radykalna organizacja polityczna utworzona w wyniku rozłamu w Obozie Wielkiej Polski. Organizacja została zdelegalizowana już po trzech miesiącach działalności przez władze sanacyjne.

Obóz Narodowo-Radykalny (ONR) pojawił się na polskiej scenie politycznej w burzliwym okresie międzywojennym. To organizacja która powstała 14 kwietnia 1934 roku w wyniku rozłamu w Obozie Wielkiej Polski i Stronnictwie Narodowym.

Utworzenie ONR było odpowiedzią na rosnące napięcia społeczne i polityczne w II Rzeczpospolitej. Grupa założycielska składała się głównie z młodych działaczy narodowych którzy dążyli do radykalnych zmian w kraju. Organizacja szybko zyskała rozgłos dzięki swojemu antykomunistycznemu i nacjonalistycznemu programowi choć już trzy miesiące po powstaniu została zdelegalizowana przez władze sanacyjne.

Obóz Narodowo-Radykalny wyłonił się z nastrojów politycznych i społecznych Polski lat 30. XX wieku. Formacja powstała w odpowiedzi na kryzys gospodarczy oraz rosnące napięcia ideologiczne w kraju.

Polska lat 30. charakteryzowała się narastającymi konfliktami społecznymi i politycznymi. Kryzys gospodarczy 1929-1935 spowodował:

• Wzrost bezrobocia do 43% w środowiskach robotniczych
• Spadek produkcji przemysłowej o 37%
• Radykalizację nastrojów społecznych wśród młodzieży
• Nasilenie działalności ruchów komunistycznych

Wskaźnik ekonomiczny	Stan w 1929	Stan w 1934
Produkcja przemysłowa	100%	63%
Bezrobocie w miastach	12%	43%
Dochód narodowy	100%	71%

Rozłam w środowisku narodowym nastąpił z kilku kluczowych powodów:

• Konflikt między młodszym a starszym pokoleniem działaczy
• Różnice w podejściu do metod walki politycznej
• Spór o radykalizm programu gospodarczego
• Niezadowolenie z umiarkowanej polityki Stronnictwa Narodowego

Grupa młodych działaczy narodowych, pod przewodnictwem Jana Mosdorfa, utworzyła nową formację polityczną, odrzucając dotychczasowe metody działania ruchu narodowego.

Oficjalne utworzenie Obozu Narodowo-Radykalnego nastąpiło 14 kwietnia 1934 roku w Warszawie poprzez publiczne ogłoszenie deklaracji programowej organizacji. Wydarzenie to zgromadziło ponad 3000 uczestników w sali kina "Atlantic" przy ulicy Chmielnej.

Na czele ONR stanęli doświadczeni działacze narodowi:

• Henryk Rossman - główny ideolog organizacji
• Jan Mosdorf - przewodniczący Komitetu Organizacyjnego
• Tadeusz Gluziński - autor kluczowych dokumentów programowych
• Bolesław Piasecki - lider sekcji młodzieżowej

Strukturę kierowniczą tworzyła 12-osobowa Organizacja Polska, działająca jako tajny organ zarządzający. W skład komórki wykonawczej wchodziło 5 wydziałów:

• Wydział Propagandy
• Wydział Organizacyjny
• Wydział Akademicki
• Wydział Robotniczy
• Wydział Bojowy

1. Postulaty gospodarcze:

• Nacjonalizacja kluczowych gałęzi przemysłu
• Wprowadzenie gospodarki planowej
• Ograniczenie kapitału zagranicznego
• Reforma rolna bez odszkodowań

1. Postulaty polityczne:

• Wprowadzenie systemu korporacyjnego
• Ograniczenie roli parlamentu
• Wzmocnienie władzy wykonawczej
• Utworzenie państwa narodowego

1. Postulaty społeczne:

• Hierarchiczna organizacja społeczeństwa
• Dominacja wartości katolickich
• Ograniczenie praw mniejszości narodowych
• Promocja polskiej kultury narodowej

Rząd sanacyjny zdelegalizował Obóz Narodowo-Radykalny 10 lipca 1934 roku, zaledwie trzy miesiące po jego powstaniu. Delegalizacja zmusiła organizację do przejścia do działalności konspiracyjnej.

Delegalizacja ONR nastąpiła z powodu trzech głównych czynników:

1. Działalność bojówkarska

• Organizowanie starć ulicznych z przeciwnikami politycznymi
• Prowokowanie zamieszek na uniwersytetach
• Ataki na mniejszość żydowską

1. Radykalizm programowy

• Postulaty obalenia rządu sanacyjnego
• Dążenie do rewolucji narodowej
• Krytyka systemu parlamentarnego

1. Zagrożenie dla porządku publicznego

• Organizacja paramilitarnych grup bojowych
• Gromadzenie broni
• Planowanie akcji dywersyjnych

Po delegalizacji ONR podzielił się na dwie główne frakcje:

1. ONR-ABC (grupa Henryka Rossmana)

• Wydawanie podziemnego pisma "ABC"
• Koncentracja na działalności propagandowej
• Utrzymywanie kontaktów z innymi organizacjami narodowymi

1. ONR-Falanga (grupa Bolesława Piaseckiego)

• Rozbudowa struktur konspiracyjnych

• Tworzenie tajnych komórek w miastach

• Organizowanie szkoleń ideologicznych

• Wydawanie nielegalnej prasy

• Organizowanie tajnych spotkań członków

• Prowadzenie akcji propagandowych

• Rekrutację nowych działaczy w środowiskach akademickich

Okres II wojny światowej przyniósł znaczące zmiany w funkcjonowaniu Obozu Narodowo-Radykalnego. Organizacja dostosowała swoją działalność do warunków okupacji, prowadząc walkę konspiracyjną przeciwko niemieckiemu okupantowi.

ONR kontynuował działalność w podziemiu pod kryptonimem "Grupa Szańca". Organizacja utworzyła zbrojne ramię - Związek Jaszczurczy, który przeprowadził 25 akcji dywersyjnych w latach 1939-1942. Struktura konspiracyjna obejmowała 3 główne piony:

• Pion wojskowy (Związek Jaszczurczy)

• Pion polityczny (Organizacja Polska)

• Pion propagandowy (wydawnictwo "Szaniec")

• Zachował dystans wobec Armii Krajowej, odmawiając podporządkowania się jej strukturom

• Współpracował z Narodowymi Siłami Zbrojnymi do 1942 roku

• Prowadził własną politykę informacyjną poprzez wydawanie pisma "Szaniec"

• Przeciwstawiał się współpracy z organizacjami lewicowymi

Rok	Liczba członków	Liczba akcji zbrojnych
1939	2000	8
1940	3500	12
1941	4200	15
1942	5000	18

• ONR powstał 14 kwietnia 1934 roku w wyniku rozłamu w Obozie Wielkiej Polski i Stronnictwie Narodowym, jako odpowiedź na kryzys gospodarczy i napięcia społeczne w II RP
• Na czele organizacji stanęli kluczowi działacze: Henryk Rossman, Jan Mosdorf, Tadeusz Gluziński i Bolesław Piasecki, a strukturę kierowniczą tworzyła 12-osobowa Organizacja Polska
• Już 10 lipca 1934 roku, zaledwie 3 miesiące po utworzeniu, ONR został zdelegalizowany przez władze sanacyjne z powodu radykalnego programu i działalności bojówkarskiej
• Po delegalizacji organizacja podzieliła się na dwie główne frakcje: ONR-ABC pod przywództwem Rossmana oraz ONR-Falanga kierowaną przez Piaseckiego
• W czasie II wojny światowej ONR działał w konspiracji jako "Grupa Szańca", tworząc zbrojne ramię - Związek Jaszczurczy, który przeprowadził liczne akcje dywersyjne przeciwko niemieckiemu okupantowi

Obóz Narodowo-Radykalny odegrał znaczącą rolę w kształtowaniu politycznego krajobrazu Polski lat 30. XX wieku. Choć organizacja działała oficjalnie zaledwie przez trzy miesiące jej wpływ na ówczesne życie polityczne był znaczący.

Historia ONR pokazuje jak złożona była sytuacja polityczna II Rzeczpospolitej oraz jak radykalne nastroje społeczne doprowadziły do powstania nowych ruchów politycznych. Pomimo delegalizacji organizacja nie zaprzestała działalności kontynuując ją w konspiracji i aktywnie walcząc podczas II wojny światowej.

ONR pozostaje ważnym przykładem radykalnego ruchu narodowego który powstał w odpowiedzi na kryzys gospodarczy i napięcia społeczne okresu międzywojennego. Jego dziedzictwo wpłynęło na kształtowanie się późniejszych organizacji narodowych w Polsce.