7 lipca 1572 roku w Knyszynie zmarł Zygmunt II August, ostatni męski przedstawiciel dynastii Jagiellonów. Jego śmierć zakończyła erę dziedzicznego przekazywania władzy w Polsce i zapoczątkowała okres wolnych elekcji.

Dynastia Jagiellonów przez dwa stulecia kształtowała historię Polski i Europy Środkowej. Jej panowanie stanowiło jeden z najświetniejszych okresów w dziejach kraju, przynosząc rozwój gospodarczy, kulturalny i terytorialny Królestwa Polskiego.

Schyłek dynastii Jagiellonów na polskim tronie wiąże się z osobą Zygmunta II Augusta - ostatniego męskiego przedstawiciela tego rodu. To właśnie jego śmierć w 1572 roku zakończyła erę dziedzicznego przekazywania władzy w Polsce i rozpoczęła okres wolnych elekcji. Wydarzenie to nie tylko zamknęło rozdział potężnej dynastii, ale także zapoczątkowało nową epokę w historii Rzeczypospolitej.

Dynastia Jagiellonów zapoczątkowała w 1386 roku okres największej świetności Polski poprzez koronację Władysława Jagiełły. Zjednoczenie Polski z Litwą stworzyło najpotężniejsze państwo w Europie Środkowo-Wschodniej, rozciągające się od Morza Bałtyckiego po Morze Czarne.

• Utworzenie unii polsko-litewskiej w Krewie (1385)
• Zwycięstwo pod Grunwaldem nad Krzyżakami (1410)
• Rozwój handlu na szlaku bursztynowym
• Założenie Akademii Krakowskiej (1400)
• Ustanowienie statutów nieszawskich (1454)

Okres	Powierzchnia państwa	Główne nabytki terytorialne
1386	240 000 km²	Księstwo litewskie
1466	290 000 km²	Pomorze Gdańskie
1569	815 000 km²	Ziemie ukraińskie

Jagiellonowie zainicjowali złoty wiek polskiej kultury poprzez:

• Mecenat nad sztuką renesansową

• Rozbudowę Wawelu w stylu renesansowym

• Rozwój literatury polskojęzycznej

• Utworzenie systemu spławu wiślanego

• Wprowadzenie nowoczesnego systemu monetarnego

• Sprawowaniu władzy w Czechach (1471-1526)

• Rządzeniu na Węgrzech (1440-1444 1490-1526)

• Sojuszach dynastycznych z Habsburgami

• Kontroli nad handlem bałtyckim

• Dominacji w regionie Europy Środkowej

Zygmunt II August, urodzony w 1520 roku, był ostatnim męskim przedstawicielem dynastii Jagiellonów na polskim tronie. Jego panowanie w latach 1548-1572 zapisało się w historii Polski jako okres znaczących reform państwowych i unifikacji z Wielkim Księstwem Litewskim.

Zygmunt August otrzymał staranne wykształcenie pod okiem najwybitniejszych humanistów epoki. W 1529 roku, w wieku 9 lat, został koronowany vivente rege (za życia ojca) na króla Polski. Jego edukacja obejmowała:

• Naukę języków: łaciny, niemieckiego, włoskiego
• Studia klasyczne pod kierunkiem Jana Silvius Amatus
• Szkolenie wojskowe i dyplomatyczne
• Praktyczne zarządzanie państwem przy boku ojca

Życie małżeńskie Zygmunta Augusta charakteryzowały trzy związki, każdy o istotnym znaczeniu politycznym:

1. Elżbieta Habsburżanka (1543-1545):

• Małżeństwo zawarte z przyczyn politycznych
• Śmierć królowej po 2 latach związku
• Brak potomstwa

1. Barbara Radziwiłłówna (1547-1551):

• Małżeństwo z miłości wbrew woli sejmu
• Koronacja Barbary w 1550 roku
• Śmierć królowej rok po koronacji

1. Katarzyna Habsburżanka (1553-1572):

• Związek zawarty z siostrą pierwszej żony
• Separacja w 1563 roku
• Małżeństwo bezdzietne

Każde z małżeństw Zygmunta Augusta pozostało bezpotomne, co przyczyniło się do wygaśnięcia męskiej linii Jagiellonów na polskim tronie.

Ostatnie lata panowania Zygmunta II Augusta upłynęły pod znakiem pogarszającego się stanu zdrowia monarchy oraz intensywnych działań politycznych związanych z zapewnieniem stabilności państwa. Jego śmierć w 1572 roku zakończyła erę dziedzicznej monarchii Jagiellonów w Polsce.

Zygmunt II August zmagał się z postępującą chorobą weneryczną od 1565 roku. Dolegliwości monarchy obejmowały:

• Silne bóle kręgosłupa ograniczające mobilność
• Postępujące osłabienie organizmu
• Nawracające gorączki i zakażenia
• Zaburzenia psychiczne manifestujące się stanami depresyjnymi

Ostatnie 3 lata życia króla charakteryzowały się:

• Ograniczeniem aktywności publicznej
• Częstymi pobytami w Knyszynie
• Intensywnymi pracami nad unią lubelską
• Konsultacjami z nadwornymi medykami: Piotrem z Poznania i Janem Antoninem

Zygmunt II August zmarł w Knyszynie o godzinie 18:00. Okoliczności śmierci króla obejmowały:

• Miejsce zgonu: zamek w Knyszynie

• Wiek w chwili śmierci: 52 lata

• Świadkowie: Anna Zajączkowska z Knyszyna i dworzanie

• Oficjalna przyczyna: gorączka połączona z wyniszczeniem organizmu

• Ogłoszenie bezkrólewia

• Przejęcie władzy przez prymasa Jakuba Uchańskiego

• Rozpoczęcie przygotowań do pierwszej wolnej elekcji

• Zabezpieczenie skarbca królewskiego na Wawelu

Śmierć Zygmunta II Augusta w 1572 roku przyniosła fundamentalne zmiany ustrojowe w Rzeczypospolitej. Transformacja systemu władzy doprowadziła do reorganizacji struktur państwowych i nowych form sprawowania rządów.

Unia Lubelska z 1569 roku stała się najtrwalszym dziedzictwem ostatniego Jagiellona. Dokument ten połączył Koronę Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie w jeden organizm państwowy - Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Akt unii wprowadził:

• Wspólnego władcę wybieranego przez oba narody

• Jednolity sejm walny obradujący w Warszawie

• Ujednoliconą politykę zagraniczną

• Wspólną monetę przy zachowaniu odrębnych urzędów centralnych

• Utworzenie sejmu konwokacyjnego w 1573 roku

• Przyjęcie artykułów henrykowskich jako podstawy ustroju państwa

• Ustanowienie pacta conventa jako osobistych zobowiązań króla

• Wprowadzenie zasady viritim (osobistego udziału szlachty w elekcji)

Element ustrojowy	Data wprowadzenia	Znaczenie
Artykuły henrykowskie	1573	Podstawowe prawa ustrojowe
Pacta conventa	1573	Indywidualne zobowiązania władcy
Sejm konwokacyjny	1573	Ustalanie zasad elekcji
Elekcja viritim	1573	Bezpośredni wybór króla przez szlachtę

Zygmunt II August pozostawił po sobie szereg reform ustrojowych i kulturalnych, które ukształtowały przyszłość Rzeczypospolitej. Jego najważniejsze osiągnięcia obejmują:

• Przeprowadzenie unifikacji administracyjnej państwa poprzez utworzenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów
• Rozwój systemu sądownictwa poprzez powołanie Trybunału Koronnego
• Modernizację armii przez utworzenie wojska kwarcianego
• Reformę monetarną ujednolicającą system pieniężny w Koronie i na Litwie

Spuścizna materialna ostatniego Jagiellona przedstawia się następująco:

Kategoria	Liczba/Wartość
Zgromadzone księgi	4000 woluminów
Kolekcja arrasów	356 sztuk
Srebrna zastawa	600 elementów
Nowe zamki i rezydencje	12 obiektów

Działalność mecenasowska Zygmunta II Augusta obejmowała:

• Patronat nad rozwojem literatury polskiej (wsparcie dla Jana Kochanowskiego)
• Rozbudowę biblioteki królewskiej na Wawelu
• Fundację gmachów uniwersyteckich
• Wsparcie dla rozwoju sztuki renesansowej

Reformy prawno-ustrojowe wprowadzone za jego panowania:

• Egzekucja dóbr królewskich usprawniająca system skarbowy
• Utworzenie stałej rady królewskiej
• Reorganizacja systemu obronnego państwa
• Kodyfikacja prawa ziemskiego

Te osiągnięcia stworzyły fundamenty pod przyszły rozwój Rzeczypospolitej szlacheckiej i wywarły trwały wpływ na polską kulturę polityczną kolejnych stuleci.

• Zygmunt II August, ostatni męski przedstawiciel dynastii Jagiellonów na polskim tronie, zmarł 7 lipca 1572 roku w Knyszynie w wieku 52 lat
• Śmierć ostatniego Jagiellona zakończyła okres dziedzicznej monarchii w Polsce i rozpoczęła epokę wolnych elekcji
• Najważniejszym osiągnięciem Zygmunta II Augusta było doprowadzenie do zawarcia Unii Lubelskiej w 1569 roku, tworzącej Rzeczpospolitą Obojga Narodów
• Mimo trzech małżeństw (z Elżbietą Habsburżanką, Barbarą Radziwiłłówną i Katarzyną Habsburżanką) król nie pozostawił potomka, co przyczyniło się do wygaśnięcia dynastii
• Po śmierci Zygmunta Augusta wprowadzono nowe zasady ustrojowe, w tym artykuły henrykowskie i pacta conventa, które określały kompetencje przyszłych władców

Śmierć Zygmunta II Augusta 7 lipca 1572 roku w Knyszynie zakończyła nie tylko życie wybitnego władcy ale też epokę dziedzicznego przekazywania władzy w Polsce. Ostatni męski przedstawiciel dynastii Jagiellonów pozostawił po sobie imponujące dziedzictwo w postaci Rzeczypospolitej Obojga Narodów zjednoczonej Unią Lubelską.

Jego odejście zapoczątkowało okres wolnych elekcji który trwale zmienił system polityczny kraju. Mimo braku męskiego potomka Zygmunt II August zdołał zabezpieczyć przyszłość państwa poprzez szereg reform ustrojowych i administracyjnych które przetrwały przez kolejne stulecia istnienia Rzeczypospolitej.