Pierwsza wolna elekcja w historii Polski odbyła się w 1573 roku na polach wsi Kamień pod Warszawą. W wyniku 35-dniowego głosowania, w którym uczestniczyło około 40 000 szlachciców, wybrano Henryka Walezego na pierwszego króla elekcyjnego Rzeczypospolitej.

Pierwsza wolna elekcja w historii Polski była przełomowym wydarzeniem, które na zawsze zmieniło sposób wyboru władców w Rzeczypospolitej. To właśnie w 1573 roku, po śmierci ostatniego króla z dynastii Jagiellonów - Zygmunta II Augusta, szlachta polska po raz pierwszy otrzymała możliwość bezpośredniego wyboru swojego monarchy.

Wydarzenie to miało miejsce na polach wsi Kamień pod Warszawą gdzie zebrało się około 40 000 przedstawicieli szlachty. W wyniku głosowania wybrano Henryka Walezego pierwszego króla elekcyjnego Polski. System wolnej elekcji stał się jednym z fundamentów demokracji szlacheckiej i funkcjonował w Rzeczypospolitej przez ponad 200 lat aż do końca XVIII wieku.

Pierwsza wolna elekcja w Polsce odbyła się od 5 kwietnia do 9 maja 1573 roku. Wydarzenie to zapoczątkowało nowy rozdział w historii polskiego parlamentaryzmu, wprowadzając system wyboru monarchy przez ogół szlachty.

Elekcja miała miejsce na polach wsi Kamień pod Warszawą, w miejscu zwanym później Polem Elekcyjnym. Na zgromadzenie przybyło około 40 000 szlachciców z całej Rzeczypospolitej. Obrady trwały 35 dni w specjalnie przygotowanym obozie elekcyjnym, podzielonym na województwa. Szlachta obradowała w tzw. kole rycerskim, podczas gdy senatorowie zajmowali osobne miejsce w szopie senatorskiej.

Wprowadzenie wolnej elekcji wynikało z kilku kluczowych czynników:

• Wygaśnięcie dynastii Jagiellonów po śmierci Zygmunta II Augusta w 1572 roku

• Dążenie szlachty do zwiększenia swojego wpływu na politykę państwa

• Potrzeba stworzenia mechanizmu prawnego regulującego wybór nowego monarchy

• Chęć zabezpieczenia przywilejów szlacheckich poprzez artykuły henrykowskie

• Realizacja postulatów ruchu egzekucyjnego dotyczących reformy państwa

• Viritim - prawo osobistego udziału każdego szlachcica

• Równość głosów niezależnie od majątku czy pozycji społecznej

• Jawność głosowania

• Konieczność uzyskania zgody większości województw

• Obowiązek zaprzysiężenia przez elekta praw kardynalnych państwa

Do pierwszej wolnej elekcji w 1573 roku stanęło czterech głównych kandydatów reprezentujących różne europejskie dynastie. Każdy z nich przedstawił własną wizję rozwoju Rzeczypospolitej i zobowiązał się do przestrzegania praw szlacheckich.

• Henryk Walezy - młodszy brat króla Francji Karola IX oferował potężne wsparcie finansowe dla Polski i sojusz z Francją
• Ernest Habsburg - syn cesarza Maksymiliana II przedstawił program wzmocnienia władzy królewskiej i sojuszu z Habsburgami
• Jan III Waza - król Szwecji proponował unię polsko-szwedzką i dostęp do handlu bałtyckiego
• Iwan IV Groźny - car Rosji deklarował pomoc w walkach z Turkami i przekazanie ziem inflanckich

Poparcie szlachty dla poszczególnych kandydatów w 1573 roku:

Kandydat	Główni Popierający	Kluczowe Argumenty
Henryk Walezy	Małopolska i Wielkopolska	Bogactwo Francji, młody wiek
Ernest Habsburg	Prusy Królewskie	Potęga Habsburgów, doświadczenie
Jan III Waza	Litwa	Dostęp do Bałtyku, związki dynastyczne
Iwan IV Groźny	Część Mazowsza	Siła militarna, wspólnota słowiańska

• Możliwości finansowe kandydata
• Potencjalne sojusze międzynarodowe
• Stosunek do przywilejów szlacheckich
• Zdolności wojskowe i dyplomatyczne

Pierwsza wolna elekcja w 1573 roku trwała 35 dni na polach wsi Kamień pod Warszawą. Wydarzenie to zgromadziło 40 000 szlachciców reprezentujących wszystkie województwa Rzeczypospolitej.

Elekcja rozpoczęła się od ceremonialnego otwarcia pola elekcyjnego przez prymasa Jakuba Uchańskiego. Szlachta ustawiła się w specjalnie wyznaczonych sektorach według województw, a głosowanie przebiegało w trzech etapach:

1. Prezentacja kandydatów przez ich posłów
2. Debata w kołach wojewódzkich
3. Zbieranie głosów przez marszałka wielkiego koronnego

Każdy szlachcic miał jeden głos, niezależnie od majątku czy pozycji społecznej. Głosowanie odbywało się metodą viritim (pojedynczo) przez aklamację.

Sejm konwokacyjny ustalił kluczowe zasady przebiegu elekcji:

1. Wyznaczenie dokładnego terminu i miejsca elekcji
2. Określenie sposobu głosowania
3. Ustalenie zasad bezpieczeństwa podczas obrad
4. Przyjęcie artykułów henrykowskich jako warunku objęcia tronu

Zasada	Opis
Równość głosów	Każdy szlachcic miał jeden głos
Miejsce obrad	Pola elekcyjne pod Warszawą
Czas trwania	35 dni
Kworum	Brak wymaganej minimalnej liczby głosujących
Sposób głosowania	Jawny przez aklamację

Henryk Walezy został wybrany pierwszym królem elekcyjnym Rzeczypospolitej 11 maja 1573 roku. Jego kandydatura zwyciężyła dzięki obietnicy wsparcia finansowego oraz perspektywie sojuszu z Francją.

Objęcie tronu przez Henryka Walezego wiązało się z zaakceptowaniem artykułów henrykowskich, które ograniczały władzę królewską. Monarcha zobowiązał się do:

• Zwoływania sejmu walnego co 2 lata
• Utrzymywania stałej rady senatorów-rezydentów
• Przestrzegania zasady wolnej elekcji
• Niepodejmowania decyzji o wojnie bez zgody sejmu
• Nienawiązywania sojuszy międzynarodowych bez konsultacji ze stanami

Pacta conventa stanowiły indywidualną umowę między Henrykiem Walezym a narodem szlacheckim. Francuski kandydat zobowiązał się do:

• Spłaty długów Rzeczypospolitej w wysokości 7 milionów złotych
• Utworzenia floty wojennej na Bałtyku
• Sfinansowania akademii wojskowej w Krakowie
• Zapewnienia 4000 żołnierzy francuskich na potrzeby wojny z Moskwą
• Organizacji wymiany handlowej między Polską a Francją

Zobowiązanie	Kwota (w złotych polskich)
Spłata długów państwowych	7 000 000
Budowa floty bałtyckiej	500 000
Akademia wojskowa	200 000
Utrzymanie wojsk francuskich (rocznie)	300 000

Pierwsza wolna elekcja z 1573 roku wprowadziła fundamentalne zmiany w systemie politycznym Rzeczypospolitej. Wydarzenie to stało się punktem zwrotnym w historii Polski, ustanawiając nowe zasady wyboru monarchy i kształtując przyszłość państwa.

• Wprowadzenie zasady viritim dało każdemu szlachcicowi równe prawo głosu w wyborze monarchy

• Ustanowienie artykułów henrykowskich jako stałej konstytucji państwa

• Stworzenie modelu pacta conventa jako indywidualnej umowy między władcą a narodem

• Wzmocnienie pozycji sejmu poprzez konieczność jego zwoływania co 2 lata

• Utworzenie rady senatorów-rezydentów jako organu kontrolującego władzę królewską

• Ograniczenie kompetencji monarchy w zakresie polityki zagranicznej i wojskowej

• Decentralizacja władzy państwowej między króla szlachtę i senat

• Wprowadzenie mechanizmu kontroli władzy królewskiej przez szlachtę

• Wzrost znaczenia średniej szlachty w życiu politycznym kraju

• Osłabienie pozycji międzynarodowej Polski przez długotrwałe procedury wyborcze

• Rozwój kultury politycznej poprzez wprowadzenie debat i deliberacji

• Powstanie systemu demokracji szlacheckiej trwającego do końca XVIII wieku

Aspekt	Przed wolną elekcją	Po wolnej elekcji
Wybór króla	Dziedziczny	Elekcyjny
Władza królewska	Silna	Ograniczona
Udział szlachty	Pośredni	Bezpośredni
Liczba głosujących	Kilkuset możnych	40 000 szlachciców
Czas wyboru władcy	Natychmiastowy	35-40 dni

• Pierwsza wolna elekcja w Polsce odbyła się w 1573 roku na polach wsi Kamień pod Warszawą, po śmierci ostatniego Jagiellona - Zygmunta II Augusta.
• W elekcji wzięło udział około 40 000 przedstawicieli szlachty, a wydarzenie trwało 35 dni. Każdy szlachcic miał jeden głos, niezależnie od majątku (zasada viritim).
• Zwycięzcą pierwszej wolnej elekcji został Henryk Walezy, który zobowiązał się do przestrzegania artykułów henrykowskich oraz podpisania pacta conventa.
• System wolnej elekcji wprowadził fundamentalne zmiany w ustroju Rzeczypospolitej, w tym ograniczenie władzy królewskiej i wzmocnienie pozycji szlachty.
• Elekcja ustanowiła nowy model wyboru władcy, który funkcjonował w Polsce przez ponad 200 lat, aż do końca XVIII wieku.

Pierwsza wolna elekcja z 1573 roku stanowiła przełomowy moment w historii Polski. Wybór Henryka Walezego na króla wprowadził nowy system władzy oparty na demokracji szlacheckiej.

Wydarzenie to ukształtowało przyszłość Rzeczypospolitej poprzez wprowadzenie artykułów henrykowskich i pacta conventa które znacząco ograniczyły władzę królewską. System wolnej elekcji zapewnił każdemu szlachcicowi równe prawo głosu i wzmocnił pozycję sejmu w państwie.

Ta fundamentalna zmiana w sposobie wyboru monarchy pozostawiła trwały ślad w polskiej historii i funkcjonowała przez kolejne dwa stulecia aż do końca XVIII wieku.