Sejm Czterech Ziem (Waad Arba Aracot) został oficjalnie utworzony w 1580 roku dekretem króla Stefana Batorego jako pierwsza tego typu instytucja w Europie. Reprezentował interesy społeczności żydowskiej z czterech głównych regionów: Wielkopolski, Małopolski, Rusi i Wołynia, pełniąc funkcje administracyjne, sądownicze i religijne.

Sejm Czterech Ziem stanowił wyjątkową instytucję samorządową żydowskiej społeczności w dawnej Rzeczypospolitej. Ten niezwykły organ powstał w 1580 roku za panowania króla Stefana Batorego i przez prawie dwa wieki odgrywał kluczową rolę w życiu polskich Żydów.

Nazywany również Va'ad Arba Aratzot był pierwszym i największym żydowskim parlamentem w historii Europy. Reprezentował interesy społeczności żydowskiej z czterech głównych regionów: Wielkopolski, Małopolski, Rusi i Wołynia. Ta unikalna instytucja zajmowała się nie tylko sprawami religijnymi i kulturowymi ale również pełniła funkcje administracyjne i sądownicze.

Początki żydowskiego parlamentaryzmu w Polsce sięgają końca XV wieku, gdy lokalne kahały zaczęły organizować regionalne zjazdy. Te pierwsze formy samorządności przekształciły się stopniowo w zorganizowaną strukturę Sejmu Czterech Ziem.

Pierwsze udokumentowane zgromadzenia żydowskie odbywały się w Lublinie podczas jarmarków w 1520 roku. Rabini spotykali się by rozstrzygać spory religijne oraz ustalać zasady poboru podatków. Zgromadzenia te gromadziły przedstawicieli największych gmin żydowskich z Krakowa, Poznania, Lwowa i Lublina. W 1533 roku król Zygmunt I Stary oficjalnie zatwierdził prawo Żydów do organizowania zjazdów rabinackich.

Instytucja autonomii żydowskiej rozwijała się systematycznie poprzez:

• Utworzenie systemu sądów żydowskich (beth din) w 1540 roku
• Ustanowienie stałych terminów zjazdów w Lublinie i Jarosławiu
• Powołanie stałych urzędników odpowiedzialnych za pobór podatków
• Wprowadzenie jednolitego systemu miar i wag dla handlu żydowskiego
• Organizację szkolnictwa religijnego i świeckiego

W 1571 roku powstała pierwsza oficjalna struktura organizacyjna z wybieranymi przedstawicielami kahałów. System ten stanowił podstawę dla późniejszego Sejmu Czterech Ziem, który uzyskał pełną formalizację w 1580 roku.

Rok	Wydarzenie
1520	Pierwsze zjazdy w Lublinie
1533	Zatwierdzenie prawa do zjazdów
1540	Utworzenie systemu sądów
1571	Powstanie struktury organizacyjnej
1580	Formalizacja Sejmu Czterech Ziem

Oficjalne utworzenie Sejmu Czterech Ziem (Waad Arba Aracot) nastąpiło w 1580 roku poprzez dekret króla Stefana Batorego. Ten przełomowy moment w historii żydowskiej społeczności w Polsce sformalizował istniejące już struktury samorządowe i nadał im oficjalny status.

Stefan Batory odegrał kluczową rolę w procesie formalizacji żydowskiego parlamentu poprzez:

• Wydanie dekretu zatwierdzającego strukturę organizacyjną Sejmu
• Przyznanie uprawnień do poboru podatków od społeczności żydowskiej
• Uznanie autonomii sądowniczej w sprawach wewnętrznych
• Nadanie prawa do organizacji regularnych zjazdów w wyznaczonych miastach

1. Przywileje królewskie:

• Prawo do samostanowienia w sprawach religijnych
• Autonomia w kwestiach administracyjnych
• Uprawnienia do nakładania podatków wewnętrznych

1. Regulacje wewnętrzne:

• Statut organizacyjny określający strukturę władz
• Zasady wyboru przedstawicieli kahałów
• System podejmowania decyzji przez zgromadzenie
• Procedury rozstrzygania sporów między gminami

Aspekt prawny	Rok wprowadzenia	Zakres uprawnień
Dekret królewski	1580	Formalne uznanie instytucji
Autonomia sądowa	1580	Sprawy cywilne i religijne
Prawo podatkowe	1580	Pobór podatków żydowskich
Samorządność	1580	Wewnętrzna administracja

Sejm Czterech Ziem posiadał złożoną strukturę organizacyjną opartą na hierarchicznym systemie przedstawicielskim. Organizacja ta obejmowała precyzyjnie określony podział terytorialny oraz system delegatów reprezentujących poszczególne regiony.

Sejm Czterech Ziem obejmował cztery główne okręgi administracyjne:

• Wielkopolskę z centrum w Poznaniu
• Małopolskę z głównym ośrodkiem w Krakowie
• Ruś Czerwoną ze stolicą we Lwowie
• Wołyń z centralnym ośrodkiem w Łucku

Każdy okręg dzielił się na mniejsze jednostki administracyjne:

• Kahały główne (20-25 ośrodków)
• Kahały średnie (około 150 gmin)
• Przykahalki (ponad 800 mniejszych skupisk)

System delegatów opierał się na trzystopniowej strukturze:

• Marszałkowie generalni (4 przedstawicieli z głównych ziem)

• Sędziowie generalni (6 rabinów z największych gmin)

• Delegaci kahalni (30-40 przedstawicieli mniejszych gmin)

• Podejmowanie decyzji administracyjnych

• Rozstrzyganie sporów międzygminnych

• Ustalanie wysokości podatków

• Reprezentowanie interesów społeczności przed władzami królewskimi

Poziom hierarchii	Liczba przedstawicieli	Kadencja
Marszałkowie	4	3 lata
Sędziowie	6	4 lata
Delegaci	30-40	1 rok

Sejm Czterech Ziem pełnił kluczowe funkcje administracyjne, sądownicze oraz reprezentacyjne dla społeczności żydowskiej w Rzeczypospolitej. Zakres jego kompetencji obejmował sprawy podatkowe, prawne, religijne oraz społeczne.

Sejm Czterech Ziem odpowiadał za organizację systemu podatkowego społeczności żydowskiej w Polsce. Do jego głównych zadań należały:

• Ustalanie wysokości podatków dla poszczególnych kahałów

• Zbieranie pogłównego żydowskiego w wysokości 220 000 złotych polskich rocznie

• Rozdzielanie obciążeń podatkowych między gminy żydowskie

• Nadzorowanie procesu ściągania należności

• Prowadzenie negocjacji z władzami królewskimi w sprawach fiskalnych

• Rozstrzyganie sporów między kahałami

• Wydawanie takanot (przepisów prawnych) regulujących życie wspólnoty

• Nadzorowanie edukacji religijnej w jesziwach

• Kontrolowanie działalności handlowej Żydów

• Reprezentowanie interesów społeczności przed władzami państwowymi

• Regulowanie zasad zawierania małżeństw i rozwodów

• Koordynowanie pomocy dla uboższych członków wspólnoty

Sejm Czterech Ziem stanowił fundament żydowskiej autonomii w Rzeczypospolitej. Instytucja ta umożliwiła Żydom zachowanie własnej tożsamości kulturowej przy jednoczesnym rozwoju gospodarczym i społecznym.

Sejm Czterech Ziem gwarantował społeczności żydowskiej szeroką autonomię w sferze kulturalno-religijnej. Jego działania obejmowały:

• Nadzór nad systemem edukacji religijnej w jesziwach
• Regulację życia religijnego poprzez wydawanie takanot (przepisów prawnych)
• Kontrolę nad drukiem ksiąg religijnych i innych publikacji hebrajskich
• Powoływanie rabinów i określanie standardów ich kształcenia
• Organizację życia liturgicznego w synagogach

Działalność ta przyczyniła się do:

1. Zachowania tradycji judaistycznej
2. Rozwoju literatury hebrajskiej
3. Utrzymania spójności religijnej wspólnoty
4. Ochrony dziedzictwa kulturowego

Obszar działalności	Liczba wydanych regulacji (1580-1764)
Edukacja religijna	157
Życie liturgiczne	243
Publikacje hebrajskie	89
Standardy rabinackie	112

Ta forma samorządności umożliwiła Żydom kultywowanie własnej tradycji przy jednoczesnym funkcjonowaniu w strukturach Rzeczypospolitej.

• Sejm Czterech Ziem powstał oficjalnie w 1580 roku za panowania króla Stefana Batorego jako pierwszy żydowski parlament w Europie.
• Reprezentował interesy społeczności żydowskiej z czterech głównych regionów Polski: Wielkopolski, Małopolski, Rusi i Wołynia, pełniąc funkcje administracyjne, sądownicze i religijne.
• Początki instytucji sięgają 1520 roku, kiedy to w Lublinie odbywały się pierwsze zjazdy żydowskie podczas jarmarków.
• Król Stefan Batory nadał Sejmowi oficjalne uprawnienia poprzez dekret, który przyznawał autonomię w sprawach wewnętrznych oraz prawo do poboru podatków.
• Instytucja posiadała złożoną strukturę organizacyjną obejmującą marszałków generalnych, sędziów oraz delegatów kahalnych, działających w systemie hierarchicznym.
• Sejm Czterech Ziem funkcjonował przez prawie 200 lat, umożliwiając społeczności żydowskiej zachowanie autonomii kulturalnej i religijnej w Rzeczypospolitej.

Powstanie Sejmu Czterech Ziem w 1580 roku stanowiło przełomowy moment w historii żydowskiej społeczności na ziemiach polskich. Ta wyjątkowa instytucja przez prawie 200 lat skutecznie reprezentowała interesy Żydów zapewniając im autonomię w sprawach religijnych kulturowych i administracyjnych.

Sejm Czterech Ziem pozostaje do dziś symbolem żydowskiej samorządności i przykładem skutecznej koegzystencji różnych grup społecznych w dawnej Rzeczypospolitej. Jego działalność przyczyniła się do rozwoju kultury żydowskiej i zachowania tożsamości religijnej społeczności która odegrała znaczącą rolę w historii Polski.