Największa bitwa lądowa XVII wieku w Europie, stoczona w dniach 28-30 czerwca 1651 roku na Wołyniu między wojskami Rzeczypospolitej pod dowództwem Jana Kazimierza a siłami kozacko-tatarskimi Bohdana Chmielnickiego. Zakończyła się zdecydowanym zwycięstwem wojsk polskich.

Bitwa pod Beresteczkiem to jedna z największych batalii XVII wieku w Europie. To starcie między wojskami Rzeczypospolitej pod dowództwem Jana Kazimierza a siłami kozacko-tatarskimi Bohdana Chmielnickiego rozegrało się w dniach 28-30 czerwca 1651 roku na Wołyniu.

Ta monumentalna bitwa stanowiła punkt zwrotny w powstaniu Chmielnickiego i znacząco wpłynęła na relacje polsko-kozackie. W konfrontacji uczestniczyło łącznie około 200 tysięcy żołnierzy z obu stron, co czyni ją jedną z najliczniejszych bitew tamtego okresu. Wydarzenie to na stałe zapisało się w historii wojskowości i do dziś pozostaje przedmiotem zainteresowania historyków oraz miłośników dziejów militarnych.

Konflikt polsko-kozacki w XVII wieku wynikał z narastających napięć społecznych i religijnych na terenach wschodnich Rzeczypospolitej. Złożone relacje między magnaterią polską a Kozakami zaporoskimi doprowadziły do eskalacji konfliktu.

Rzeczpospolita w XVII wieku kontrolowała rozległe tereny wschodnie, zamieszkałe przez ludność prawosławną. System społeczno-polityczny opierał się na dominacji polskiej szlachty i magnaterii, którzy sprawowali władzę nad:

• Terenami Ukrainy Naddnieprzańskiej
• Ziemiami Wołynia
• Obszarami Podola

Kluczowe problemy polityczne tego okresu obejmowały:

• Ograniczanie praw Kozaków rejestrowych
• Narastające konflikty religijne między katolikami a prawosławnymi
• Wzrost znaczenia magnaterii kosztem władzy królewskiej
• Spory o ziemię między szlachtą a Kozakami

Bohdan Chmielnicki rozpoczął powstanie w 1648 roku po osobistym konflikcie ze starostą czehryńskim. Główne wydarzenia pierwszej fazy powstania:

Data	Wydarzenie	Skutek
1648	Bitwa nad Żółtymi Wodami	Pierwsze zwycięstwo Kozaków
1648	Bitwa pod Korsuniem	Pojmanie hetmanów koronnych
1649	Ugoda Zborowska	Tymczasowe zwiększenie rejestru kozackiego
1651	Początek nowej ofensywy	Marsz w kierunku Beresteczka

• Masowym poparciem chłopstwa ukraińskiego
• Sojuszem militarnym z Chanatem Krymskim
• Utworzeniem kozackiej struktury państwowej
• Dążeniem do autonomii ziem ukraińskich

Bitwa pod Beresteczkiem stanowiła kulminację napięć między Rzecząpospolitą a zbuntowanymi Kozakami w trakcie powstania Chmielnickiego. Bezpośrednim powodem starcia było zerwanie postanowień Ugody Zborowskiej przez obie strony konfliktu.

Po stronie Rzeczypospolitej głównodowodzącym był król Jan Kazimierz Waza wspomagany przez doświadczonych dowódców:

• Mikołaj Potocki - hetman wielki koronny
• Marcin Kalinowski - hetman polny koronny
• Jeremi Wiśniowiecki - wojewoda ruski

Siły kozacko-tatarskie znajdowały się pod komendą:

• Bohdan Chmielnicki - hetman wojska zaporoskiego
• Islam III Girej - chan krymski
• Tuhaj-bej - dowódca ordy nogajskiej

Strona konfliktu	Liczba żołnierzy	Rodzaje wojsk
Rzeczpospolita	85 000	Husaria, piechota, artyleria, wojska cudzoziemskiego autoramentu
Kozacy i Tatarzy	100 000	Kozacy rejestrowi, czerni kozacka, jazda tatarska

Armia królewska dysponowała:

• 20 000 jazdy ciężkiej

• 15 000 piechoty

• 28 000 pospolitego ruszenia

• 150 dział

• 40 000 Kozaków rejestrowych

• 50 000 czerni kozackiej

• 10 000 jazdy tatarskiej

• 60 dział

Bitwa pod Beresteczkiem rozegrała się w trzech głównych fazach, charakteryzujących się różną dynamiką działań wojennych. Starcie to zapisało się w historii jako przykład skutecznego wykorzystania różnych rodzajów wojsk przez armię koronną.

28 czerwca wojska królewskie zajęły pozycje na wzgórzach pod Beresteczkiem. Armia koronna ustawiła się w trzech liniach bojowych z artylerią na wzniesieniach. 29 czerwca doszło do pierwszych potyczek między jazdą tatarską a chorągwiami koronnymi, które zakończyły się taktycznym patem. Tatarzy przeprowadzili 5 szarż na pozycje polskie, lecz wszystkie zostały odparte przez piechotę wspieraną ogniem artylerii.

30 czerwca rozegrała się kluczowa faza bitwy. O świcie artyleria koronna rozpoczęła ostrzał pozycji kozacko-tatarskich. Husaria przeprowadziła 3 skuteczne szarże na lewe skrzydło wojsk tatarskich. Islam III Girej opuścił pole bitwy z głównymi siłami tatarskimi, pozostawiając Kozaków w trudnej sytuacji taktycznej. Wojska kozackie zostały zepchnięte do umocnionego taboru nad rzeką Plaszówką.

Opuszczenie pola bitwy przez Tatarów doprowadziło do załamania się sił kozackich. Bohdan Chmielnicki próbował powstrzymać ucieczkę sojuszników, opuszczając tabor kozacki. Wojska koronne otoczyły tabor kozacki z trzech stron, prowadząc systematyczny ostrzał artyleryjski. W taborze kozackim znajdowało się 40 tysięcy żołnierzy wraz z czernią. Kozacy bronili się przez 10 dni, po czym w nocy z 9 na 10 lipca większość obrońców opuściła tabor, przeprawiając się przez bagna.

Straty w bitwie pod Beresteczkiem	Armia koronna	Siły kozacko-tatarskie
Zabici i ranni	2 500	30 000
Utracony sprzęt wojskowy	28 dział	120 dział
Stracone chorągwie	3	40

Bitwa pod Beresteczkiem z 1651 roku przyniosła daleko idące skutki militarne, polityczne i społeczne. Porażka wojsk kozacko-tatarskich znacząco wpłynęła na zmianę układu sił w regionie i doprowadziła do istotnych przemian w relacjach polsko-kozackich.

Strona	Straty ludzkie	Straty materialne
Rzeczpospolita	2 500 zabitych i rannych	28 dział, 300 wozów taborowych
Kozacy i Tatarzy	30 000 zabitych i rannych	120 dział, 40 000 wozów taborowych

Straty materialne kozacko-tatarskie obejmowały również:

• Całą artylerię polową pozostawioną w obozie

• Znaczne zapasy amunicji i prochu

• Dokumenty wojskowe i królewskie przywileje

• Chorągwie kozackie i insygnia wojskowe

• Podpisania Ugody w Białej Cerkwi we wrześniu 1651 roku

• Zmniejszenia rejestru kozackiego z 40 000 do 20 000 żołnierzy

• Ograniczenia autonomii kozackiej do województwa kijowskiego

• Wzmocnienia pozycji szlachty polskiej na terenach ukraińskich

• Osłabienia sojuszu kozacko-tatarskiego

• Utraty przez Chmielnickiego części autorytetu wśród starszyzny kozackiej

• Zmiany polityki Chanatu Krymskiego wobec powstania Chmielnickiego

Bitwa pod Beresteczkiem stanowi kluczowy moment w historii Rzeczypospolitej XVII wieku. Zwycięstwo wojsk koronnych nad siłami kozacko-tatarskimi przyczyniło się do czasowego wzmocnienia pozycji państwa polsko-litewskiego na wschodzie Europy.

Triumf pod Beresteczkiem spowodował istotne zmiany w strukturze władzy na terenach wschodnich:

• Ograniczenie autonomii kozackiej poprzez zmniejszenie rejestru kozackiego do 20 000 żołnierzy

• Wzmocnienie pozycji magnaterii polskiej w województwach kijowskim bracławskim podolskim

• Osłabienie sojuszu kozacko-tatarskiego co skutkowało zmianą polityki Chanatu Krymskiego

• Wprowadzenie nowych regulacji prawnych dotyczących Kozaczyzny w ramach Ugody Białocerkiewskiej

• Utworzenie w 1991 roku Narodowego Rezerwatu Historyczno-Memorialnego "Pole Bitwy pod Beresteczkiem"

• Organizacja corocznych uroczystości upamiętniających bitwę na terenie dawnego pola bitwy

• Powstanie muzeum prezentującego artefakty z czasów bitwy w tym broń zbroję elementy wyposażenia

• Prowadzenie regularnych badań archeologicznych odkrywających nowe szczegóły dotyczące przebiegu starcia

Element upamiętnienia	Rok powstania	Lokalizacja
Narodowy Rezerwat Historyczny	1991	Beresteczko, Ukraina
Muzeum Bitwy	1991	Płaszewa, Ukraina
Pomnik-Kurhan	1914	Pole bitwy

• Bitwa pod Beresteczkiem odbyła się w dniach 28-30 czerwca 1651 roku na Wołyniu, będąc jedną z największych bitew XVII wieku w Europie.
• W starciu wzięło udział około 200 tysięcy żołnierzy - 85 tysięcy po stronie Rzeczypospolitej (dowodzonej przez Jana Kazimierza) i około 100 tysięcy po stronie kozacko-tatarskiej (pod wodzą Bohdana Chmielnickiego).
• Kluczowym momentem bitwy była ucieczka wojsk tatarskich 30 czerwca, co doprowadziło do okrążenia sił kozackich w taborze nad rzeką Plaszówką.
• Straty po stronie kozacko-tatarskiej wyniosły około 30 000 zabitych i rannych oraz utratę całej artylerii, podczas gdy armia koronna straciła około 2 500 żołnierzy.
• Skutkiem bitwy było podpisanie Ugody w Białej Cerkwi, która znacząco ograniczyła autonomię kozacką i zmniejszyła rejestr kozacki z 40 000 do 20 000 żołnierzy.

Bitwa pod Beresteczkiem 28-30 czerwca 1651 roku to jedna z najważniejszych batalii w historii Polski. Zwycięstwo wojsk Rzeczypospolitej nad siłami kozacko-tatarskimi doprowadziło do znaczących zmian w układzie sił na wschodnich terenach kraju.

Konsekwencje bitwy wykraczały daleko poza aspekt militarny. Podpisanie Ugody w Białej Cerkwi ograniczyło autonomię kozacką i wzmocniło pozycję szlachty polskiej na terenach ukraińskich. Skutki tej batalii wpłynęły na dalsze losy powstania Chmielnickiego oraz relacje między Rzecząpospolitą a Kozakami.

Do dziś miejsce bitwy pozostaje ważnym punktem na historycznej mapie Polski a Narodowy Rezerwat Historyczno-Memorialny "Pole Bitwy pod Beresteczkiem" przypomina o tym przełomowym wydarzeniu w dziejach XVII-wiecznej Europy.