Pokój w Oliwie został podpisany 3 maja 1660 roku w klasztorze cysterskim w Oliwie koło Gdańska. Traktat zakończył potop szwedzki (1655-1660) i wprowadził nowy ład w Europie Północnej. Na jego mocy Jan Kazimierz zrzekł się pretensji do korony szwedzkiej, a Inflanty zostały podzielone między Polskę a Szwecję.

Pokój w Oliwie to jeden z najważniejszych traktatów pokojowych w historii Polski i Europy Północnej. Został podpisany 3 maja 1660 roku w klasztorze cysterskim w Oliwie (obecnie dzielnica Gdańska) i zakończył wieloletni konflikt zwany "potopem szwedzkim".

To przełomowe wydarzenie położyło kres wojnie między Rzeczpospolitą a Szwecją, która przez pięć lat pustoszyła ziemie polskie. Traktat nie tylko ustabilizował sytuację polityczną w regionie, ale także przyniósł istotne zmiany terytorialne i dynastyczne. Jan Kazimierz zrzekł się pretensji do korony szwedzkiej, co definitywnie zakończyło spór o tron między Wazami polskimi a szwedzkimi.

Konflikt polsko-szwedzki, znany jako potop szwedzki, rozpoczął się w 1655 roku jako kulminacja długotrwałych napięć dynastycznych między dwiema gałęziami rodu Wazów. Spór ten przekształcił się w jeden z największych kryzysów militarnych w historii Rzeczypospolitej.

Podstawowym źródłem konfliktu były roszczenia szwedzkich Wazów do polskiej korony po abdykacji Zygmunta III Wazy w Szwecji w 1599 roku. Dodatkowe czynniki zaostrzające sytuację to:

• Kontrola nad portami bałtyckimi generującymi znaczące dochody z ceł
• Rywalizacja o dominację w handlu morskim na Bałtyku
• Spór o terytoria inflanckie między Polską a Szwecją
• Osłabienie Rzeczypospolitej po powstaniu Chmielnickiego w 1648 roku

Kluczowe momenty konfliktu polsko-szwedzkiego w latach 1655-1660:

Data	Wydarzenie	Znaczenie
1655	Kapitulacja pod Ujściem	Oddanie Wielkopolski Szwedom
1655	Obrona Jasnej Góry	Przełom moralny w wojnie
1656	Bitwa pod Warką	Pierwsze znaczące zwycięstwo polskie
1657	Traktaty welawsko-bydgoskie	Uniezależnienie Prus Książęcych
1658	Bitwa pod Toruniem	Odbicie strategicznego miasta

• Stosowaniem taktyki spalonej ziemi przez wojska szwedzkie
• Rozwojem działań partyzanckich na terenach okupowanych
• Utworzeniem szerokiej koalicji antyswedzkiej z udziałem Austrii Danii
• Prowadzeniem walk na multiple fronty w różnych częściach Rzeczypospolitej

Negocjacje pokojowe w Oliwie rozpoczęły się w styczniu 1660 roku w klasztorze cystersów pod Gdańskiem. Rozmowy dyplomatyczne trwały cztery miesiące i zakończyły się sukcesem 3 maja 1660 roku.

W negocjacjach uczestniczyli przedstawiciele kluczowych stron konfliktu:

• Jan Leszczyński, kanclerz wielki koronny, jako główny negocjator ze strony Rzeczypospolitej

• Magnus Gabriel De la Gardie, kanclerz Szwecji, reprezentujący króla Karola X Gustawa

• Antoine de Lumbres, ambasador Francji, pełniący rolę mediatora

• Georg von Hoverbeck, przedstawiciel elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma

• Lorenzo Magalotti, wysłannik cesarski reprezentujący Leopolda I Habsburga

• Przedstawiciele Zjednoczonych Prowincji Niderlandów jako obserwatorzy

• Styczeń 1660: Rozpoczęcie rozmów w klasztorze oliwskim

• Luty 1660: Przedstawienie wstępnych warunków przez stronę szwedzką

• Marzec 1660: Dyskusje nad kwestią Inflant i portów pruskich

• Kwiecień 1660: Uzgodnienie szczegółów dotyczących zrzeczenia się praw do korony szwedzkiej

• 23 kwietnia 1660: Zaakceptowanie głównych punktów traktatu

• 3 maja 1660: Uroczyste podpisanie dokumentu pokojowego

Główne punkty negocjacyjne	Status
Prawa do korony szwedzkiej	Zrzeczenie się przez Jana Kazimierza
Inflanty	Podział między Rzeczpospolitą a Szwecję
Prusy Książęce	Potwierdzenie suwerenności elektora
Porty pruskie	Zwrot Polsce

Traktat Oliwski wprowadził fundamentalne zmiany w układzie sił w Europie Północnej. Dokument zawierał szczegółowe postanowienia dotyczące granic terytorialnych oraz określał nowe zasady współpracy politycznej i gospodarczej między stronami konfliktu.

Traktat ustanowił następujący podział terytorialny:

• Inflanty zostały podzielone wzdłuż Dźwiny: północna część przypadła Szwecji a południowa Polsce

• Prusy Królewskie pozostały przy Rzeczypospolitej z zachowaniem wszystkich portów

• Szwecja zatrzymała Estonię oraz Kurlandię jako lenno Rzeczypospolitej

• Polska odzyskała kontrolę nad Żmudzią i Kurlandią

• Brandenburgia utrzymała suwerenność w Prusach Książęcych

• Jan Kazimierz zrzekł się pretensji do korony szwedzkiej

• Szwecja uznała tytuły polskich władców do prowincji inflanckich

• Przywrócono swobodę handlu bałtyckiego dla kupców polskich

• Ustalono wysokość ceł portowych w Gdańsku i Piławie

• Zagwarantowano wolność wyznania dla protestantów w Prusach Królewskich

• Wprowadzono amnestię dla stronników szwedzkich w Rzeczypospolitej

Aspekt	Szwecja	Rzeczpospolita
Inflanty	Część północna	Część południowa
Porty	Ryga	Gdańsk, Puck, Królewiec
Cła	Prawo poboru w portach inflanckich	Zachowanie ceł w portach pruskich
Handel	Dostęp do portów polskich	Swoboda żeglugi na Bałtyku

Pokój Oliwski wprowadził fundamentalne zmiany w układzie sił Europy Północnej, kształtując nową rzeczywistość polityczną regionu na kolejne dekady. Traktat zdefiniował nie tylko nowe granice państw, ale także ustanowił zasady współpracy międzynarodowej w regionie Morza Bałtyckiego.

Podpisanie traktatu przyniosło Rzeczypospolitej szereg istotnych korzyści politycznych i gospodarczych:

• Odzyskanie kontroli nad Żmudzią i zwierzchnictwa nad Kurlandią

• Zachowanie Prus Królewskich w granicach państwa

• Uzyskanie południowej części Inflant

• Zagwarantowanie swobody handlu na Bałtyku dla polskich kupców

• Ustalenie korzystnych stawek celnych w portach Gdańska i Piławy

• Wprowadzenie amnestii dla szlachty wspierającej Szwedów podczas wojny

• Stabilizacja sytuacji wewnętrznej poprzez zakończenie konfliktu

• Uzyskanie kontroli nad północnymi Inflantami

• Zachowanie dominacji nad wschodnią częścią Morza Bałtyckiego

• Utrzymanie Estonii w granicach państwa

• Formalne uznanie pozycji jako mocarstwa regionalnego

• Uregulowanie stosunków handlowych z Rzecząpospolitą

• Zakończenie sporów dynastycznych o polską koronę

• Wzmocnienie pozycji międzynarodowej poprzez potwierdzenie zdobyczy terytorialnych

Aspekt	Rzeczpospolita	Szwecja
Terytoria zyskane	Południowe Inflanty, Żmudź	Północne Inflanty
Strefa wpływów	Kurlandia, Prusy Królewskie	Estonia, wschodnie wybrzeże Bałtyku
Handel	Gwarancje swobody handlu	Kontrola nad szlakami morskimi

Pokój w Oliwie został podpisany w klasztorze cystersów w Gdańsku-Oliwie. Dokładna data podpisania traktatu to 3 maja 1660 roku, co stanowiło kulminację czteromiesięcznych negocjacji między stronami konfliktu.

Klasztor cystersów w Oliwie pełnił rolę neutralnego terytorium dla prowadzenia rozmów pokojowych. Opactwo, położone 6 kilometrów od Gdańska, oferowało odpowiednie warunki do przeprowadzenia międzynarodowych negocjacji dyplomatycznych. Sala refektarzowa klasztoru, gdzie odbywały się rozmowy, zachowała się do dziś jako świadectwo historycznego wydarzenia. Miejsce to wybrano ze względu na jego strategiczne położenie między terytoriami kontrolowanymi przez strony konfliktu oraz dostępność komunikacyjną dla delegacji dyplomatycznych.

• Jana Leszczyńskiego reprezentującego Rzeczpospolitą
• Magnusa Gabriela De la Gardie ze strony szwedzkiej
• Przedstawicieli cesarza Leopolda I
• Wysłanników króla Francji Ludwika XIV
• Delegatów Republiki Zjednoczonych Prowincji

Wydarzenie	Godzina	Liczba uczestników
Rozpoczęcie ceremonii	11:00	50 osób
Podpisanie dokumentów	12:30	5 głównych sygnatariuszy
Zakończenie uroczystości	14:00	150 uczestników bankietu

• Pokój w Oliwie został podpisany 3 maja 1660 roku w klasztorze cysterskim w Oliwie (obecnie dzielnica Gdańska)
• Traktat zakończył "potop szwedzki" - wieloletni konflikt między Rzecząpospolitą a Szwecją, który trwał od 1655 roku
• Najważniejsze postanowienia to zrzeczenie się przez Jana Kazimierza pretensji do korony szwedzkiej oraz podział Inflant między oba państwa
• W negocjacjach uczestniczyli przedstawiciele Polski, Szwecji, Austrii, Brandenburgii oraz mediator z Francji
• Traktat oliwski ustabilizował sytuację polityczną w regionie Morza Bałtyckiego i wprowadził nowy układ sił w Europie Północnej

Pokój w Oliwie zawarty 3 maja 1660 roku stanowi przełomowy moment w historii stosunków polsko-szwedzkich. Ten historyczny traktat nie tylko zakończył wyniszczający "potop szwedzki" ale także ukształtował nowy porządek polityczny w regionie Morza Bałtyckiego.

Dokumenty podpisane w klasztorze cystersów w Oliwie przyniosły stabilizację i wyznaczały kierunek rozwoju stosunków międzynarodowych na kolejne dekady. Efekty traktatu okazały się trwałe a wprowadzone zmiany terytorialne i polityczne wpłynęły na dalsze losy zarówno Rzeczypospolitej jak i Szwecji.

Znaczenie pokoju oliwskiego wykracza daleko poza samo zakończenie wojny. To właśnie ten traktat położył kres wieloletniemu konfliktowi dynastycznemu między Wazami i stworzył podstawy nowego ładu w północnej Europie.