Konfederacja barska (1768-1772) była pierwszym polskim powstaniem narodowym, zawiązanym w obronie wiary katolickiej i niezależności Rzeczypospolitej przed rosyjską dominacją. Utworzona 29 lutego 1768 roku w Barze na Podolu, mimo klęski militarnej stała się symbolem walki o niepodległość i zapoczątkowała tradycję powstań narodowych.

Konfederacja barska to jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Polski XVIII wieku, które wywarło ogromny wpływ na dalsze losy kraju. Ten zbrojny związek szlachty polskiej powstał w odpowiedzi na rosnące wpływy Rosji w Rzeczypospolitej i działał w latach 1768-1772.

Zawiązana 29 lutego 1768 roku w Barze na Podolu konfederacja stanowiła pierwszą formę polskiego powstania narodowego. Jej głównym celem była obrona wiary katolickiej i niezależności Rzeczypospolitej przed rosyjską dominacją. Mimo że ostatecznie zakończyła się klęską militarną w 1772 roku, stała się symbolem walki o niepodległość i inspiracją dla kolejnych pokoleń Polaków.

Rzeczpospolita w XVIII wieku znalazła się w głębokim kryzysie politycznym i ustrojowym, który doprowadził do znaczącego osłabienia państwa. Sytuacja ta stała się bezpośrednim katalizatorem powstania Konfederacji Barskiej.

Polska w latach 60. XVIII wieku borykała się z licznymi problemami wewnętrznymi:

• Paraliż sejmu poprzez nadużywanie liberum veto
• Rozpad centralnej władzy wykonawczej
• Osłabienie armii do poziomu 12 000 żołnierzy
• Dysfunkcyjny system monetarny z wieloma rodzajami walut
• Nieefektywny system podatkowy ograniczający dochody państwa

Wskaźnik	Stan w 1768 roku
Liczebność wojska	12 000 żołnierzy
Liczba zerwanych sejmów	48 (w latach 1701-1768)
Wysokość długu państwowego	7 milionów złotych polskich

• Obecność wojsk rosyjskich na terytorium Rzeczypospolitej od 1763 roku
• Narzucenie gwarancji rosyjskich dla polskiego systemu politycznego
• Kontrola nad wyborem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 roku
• Wymuszenie równouprawnienia innowierców w 1767 roku
• Ingerencja ambasadora Nikołaja Repnina w wewnętrzne sprawy Polski
• Aresztowanie oponentów politycznych przez władze rosyjskie w 1767 roku

Konfederacja barska została oficjalnie zawiązana 29 lutego 1768 roku w mieście Bar na Podolu. Akt konfederacji podpisano w miejscowym klasztorze karmelitów podczas zgromadzenia szlachty województwa podolskiego.

Inicjatorami konfederacji byli:

• Józef Pułaski, starosta warecki, który objął stanowisko marszałka konfederacji
• Michał Krasiński, pełniący funkcję marszałka generalnego koronnego
• Biskup kamieniecki Adam Krasiński, główny strateg polityczny ruchu
• Ksiądz Marek Jandołowicz, karmelita uznawany za duchowego przywódcę
• Kazimierz Pułaski, syn Józefa, późniejszy dowódca wojskowy konfederacji

Pierwsze akcje konfederatów obejmowały:

• Utworzenie 4-tysięcznego oddziału zbrojnego w Barze
• Zajęcie twierdzy w Berdyczowie 21 marca 1768 roku
• Rozszerzenie działań na województwa: bracławskie, kijowskie i wołyńskie
• Organizację lokalnych struktur konfederackich w poszczególnych województwach
• Nawiązanie kontaktów dyplomatycznych z Turcją i Francją

Wydarzenie	Data	Liczba uczestników
Podpisanie aktu konfederacji	29.02.1768	8 sygnatariuszy
Pierwszy oddział zbrojny	Marzec 1768	4000 żołnierzy
Zajęcie Berdyczowa	21.03.1768	700 konfederatów

Działania zbrojne konfederacji barskiej rozciągały się na znacznym obszarze Rzeczypospolitej w latach 1768-1772. Walki charakteryzowały się rozproszonym charakterem działań partyzanckich przeciwko wojskom rosyjskim oraz regalistom.

Konfederaci stoczyli ponad 500 bitew i potyczek z wojskami rosyjskimi. Kluczowe starcia obejmowały:

• Oblężenie Baru (czerwiec 1768) - zakończone zdobyciem miasta przez wojska rosyjskie

• Bitwa pod Dobromierzem (październik 1768) - zwycięstwo konfederatów nad siłami rosyjskimi

• Obrona Jasnej Góry (1770-1771) - 14-miesięczna skuteczna obrona klasztoru przez Kazimierza Pułaskiego

• Bitwa pod Lanckoroną (maj 1771) - porażka konfederatów w starciu z wojskami królewskimi

• Obrona Tyńca (1771-1772) - jedna z ostatnich twierdz konfederackich

• Małopolska: koncentracja głównych sił konfederackich z bazą w Krakowie

• Podole: pierwsze wystąpienia zbrojne z centrum w Barze

• Wielkopolska: działania partyzanckie pod dowództwem Malczewskiego

• Litwa: kampanie wojenne pod przewodnictwem Michała Jana Paca

• Pomorze: operacje wojskowe prowadzone przez Józefa Sawickiego

Region	Liczba żołnierzy konfederackich	Główni dowódcy
Małopolska	15 000	Kazimierz Pułaski
Podole	8 000	Józef Pułaski
Wielkopolska	6 000	Ignacy Malczewski
Litwa	10 000	Michał Jan Pac
Pomorze	4 000	Józef Sawicki

Konfederacja barska zakończyła się klęską militarną w 1772 roku, prowadząc do pierwszego rozbioru Polski. Porażka konfederatów przypieczętowała los Rzeczypospolitej w najbliższych dekadach.

Pierwszy rozbiór Polski nastąpił 5 sierpnia 1772 roku, gdy Austria Prusy i Rosja podpisały traktat rozbiorowy w Petersburgu. Rzeczpospolita straciła 211 000 km² terytorium z 4,5 miliona mieszkańców, co stanowiło 30% powierzchni kraju. Podział terytorialny objął:

• Prusy zajęły Pomorze Gdańskie bez Gdańska oraz Warmię

• Austria zagarnęła południowe województwa małopolskie z Wieliczką

• Rosja przejęła województwa wschodnie za Dźwiną i Dnieprem

• Utworzenie Rady Nieustającej w 1775 roku jako organu wykonawczego kontrolowanego przez Rosję

• Ograniczenie liczebności wojska polskiego do 30 000 żołnierzy

• Emigracja polityczna około 5000 konfederatów do Francji Turcji i innych krajów

• Zniesienie prawa liberum veto w sprawach skarbowych i wojskowych

• Wprowadzenie przymusowych kontrybucji na rzecz wojsk rosyjskich stacjonujących w Polsce

• Wzmocnienie pozycji ambasadora rosyjskiego jako faktycznego kontrolera polityki wewnętrznej

Konfederacja barska stanowiła przełomowy moment w historii Polski XVIII wieku. Wydarzenie to wpłynęło znacząco na kształtowanie się polskiej świadomości narodowej i przyczyniło się do powstania nowego modelu patriotyzmu.

Konfederacja barska ukształtowała szereg istotnych przemian politycznych i społecznych:

• Wzmocnienie idei niepodległościowych poprzez połączenie walki o suwerenność z obroną wartości religijnych

• Utworzenie nowego modelu oporu zbrojnego wykorzystywanego w późniejszych powstaniach narodowych

• Reorganizacja systemu wojskowego z wprowadzeniem taktyki wojny podjazdowej

• Powstanie pierwszych zorganizowanych struktur emigracji politycznej w Europie Zachodniej

• Zwiększenie aktywności dyplomatycznej Polski na arenie międzynarodowej

• Literatura: powstanie licznych utworów poetyckich takich jak "Wiesław" Kazimierza Brodzińskiego czy "Ksiądz Marek" Juliusza Słowackiego

• Sztuki plastyczne: seria obrazów przedstawiających konfederatów autorstwa Józefa Chełmońskiego i Artura Grottgera

• Muzyka: kompozycje patriotyczne inspirowane wydarzeniami konfederacji, w tym pieśni konfederackie

• Historiografia: bogata spuścizna pamiętnikarska uczestników konfederacji

• Symbolika narodowa: wprowadzenie nowych elementów do ikonografii patriotycznej

Aspekt dziedzictwa	Liczba zachowanych dzieł
Pieśni konfederackie	76
Pamiętniki konfederatów	43
Obrazy tematyczne	128
Dokumenty źródłowe	312

• Konfederacja barska była pierwszym polskim powstaniem narodowym, które trwało od 29 lutego 1768 roku do 1772 roku
• Głównym celem konfederacji była obrona wiary katolickiej i niezależności Polski przed rosyjską dominacją, w odpowiedzi na rosnące wpływy Rosji w Rzeczypospolitej
• Najważniejszymi przywódcami konfederacji byli Józef Pułaski, Michał Krasiński, biskup Adam Krasiński oraz Kazimierz Pułaski
• Konfederaci stoczyli ponad 500 bitew i potyczek z wojskami rosyjskimi, głównie prowadząc działania partyzanckie na terenie Małopolski, Podola, Wielkopolski i Litwy
• Upadek konfederacji barskiej w 1772 roku doprowadził bezpośrednio do pierwszego rozbioru Polski, w którym Rzeczpospolita straciła 30% swojego terytorium
• Mimo militarnej porażki, konfederacja barska miała ogromny wpływ na kształtowanie się polskiej świadomości narodowej i stała się inspiracją dla późniejszych powstań niepodległościowych

Konfederacja barska pozostaje jednym z najważniejszych zrywów niepodległościowych w historii Polski. Mimo militarnej porażki i tragicznych konsekwencji w postaci pierwszego rozbioru jej znaczenie dla polskiej tożsamości narodowej jest nieocenione.

To właśnie dzięki konfederacji barskiej wykształcił się nowy model patriotyzmu łączący walkę o niepodległość z obroną wiary katolickiej. Ruch ten zapoczątkował tradycję późniejszych powstań narodowych i stał się źródłem inspiracji dla kolejnych pokoleń Polaków.

Cztery lata walk konfederatów o suwerenność kraju (1768-1772) pokazały że Polacy potrafią się zjednoczyć w obliczu zagrożenia. Wydarzenia te na stałe zapisały się w polskiej kulturze poprzez utwory literackie pieśni i dzieła sztuki które do dziś przypominają o heroicznej walce naszych przodków.