W 1772 roku nastąpił pierwszy rozbiór Polski dokonany przez Rosję, Prusy i Austrię. W wyniku tego wydarzenia Rzeczpospolita straciła około 211 000 km² terytorium oraz 4,5 miliona mieszkańców. Było to jedno z najbardziej dramatycznych wydarzeń w historii Polski, które zapoczątkowało proces upadku państwa.

Pierwszy rozbiór Polski to jedno z najbardziej dramatycznych wydarzeń w historii kraju, które nastąpiło w 1772 roku. Ten tragiczny moment zapoczątkował serię podziałów, które ostatecznie doprowadziły do upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Trzej zaborcy - Rosja, Prusy i Austria - wykorzystali wewnętrzną słabość Polski, by zagarnąć znaczące terytoria państwa.

W wyniku tajnych negocjacji między zaborcami Polska straciła około 30% swojego terytorium i niemal 35% ludności. To bezprecedensowe wydarzenie w historii Europy pokazało, jak silniejsze mocarstwa mogły bezkarnie rozporządzać losem słabszego sąsiada. Skutki pierwszego rozbioru odczuwalne były nie tylko w wymiarze terytorialnym, ale także gospodarczym i społecznym, znacząco wpływając na dalsze losy państwa polskiego.

Rzeczpospolita w połowie XVIII wieku znalazła się w krytycznym położeniu politycznym i gospodarczym. Państwo polskie, osłabione wewnętrznymi konfliktami i zagraniczną ingerencją, nie było w stanie skutecznie bronić swojej suwerenności.

Kryzys państwa polskiego przejawiał się w kilku kluczowych obszarach:

• Liberum veto paraliżowało pracę sejmu poprzez zrywanie 48 z 55 sejmów w latach 1700-1764

• System polityczny opierał się na dominacji magnaterii kontrolującej około 80% ziem szlacheckich

• Armia koronna liczyła zaledwie 24 000 żołnierzy w porównaniu z 200 000 wojsk rosyjskich

• Skarb państwa był pusty z wpływami podatkowymi na poziomie 8,5 miliona złotych polskich rocznie

• Zawiązana 29 lutego 1768 w Barze na Podolu przeciwko rosyjskim wpływom

• Objęła działaniami zbrojnymi tereny Małopolski Wielkopolski i Ukrainy

• Spowodowała interwencję 40 000 żołnierzy rosyjskich na terenie Rzeczypospolitej

• Doprowadziła do zajęcia przez Austrię starostwa spiskiego w 1769 roku

• Zakończyła się klęską konfederatów z 5 500 zabitymi i 14 000 zesłanymi na Syberię

Pierwszy rozbiór Polski był rezultatem splotu niekorzystnych okoliczności zewnętrznych oraz wewnętrznego osłabienia państwa polskiego. Mocarstwa ościenne wykorzystały sytuację polityczną oraz gospodarczą Rzeczypospolitej do realizacji własnych interesów terytorialnych.

Rosja dążyła do pełnej kontroli nad Rzeczpospolitą poprzez systematyczne osłabianie jej struktur państwowych. Działania rosyjskie obejmowały:

• Utrzymywanie wojsk rosyjskich na terytorium Polski od 1763 roku

• Narzucanie własnych kandydatów na tron polski, czego przykładem była elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego

• Ingerowanie w wewnętrzne sprawy państwa poprzez wspieranie opozycji magnackiej

• Blokowanie reform ustrojowych poprzez system gwarancji rosyjskich

• Prusy dążyły do połączenia Brandenburgii z Prusami Książęcymi przez Pomorze Gdańskie

• Austria chciała zrekompensować straty terytorialne poniesione w wojnach śląskich

• Oba państwa wysunęły roszczenia do ziem polskich powołując się na rzekome prawa historyczne

• Prusy i Austria wykorzystały zaangażowanie Rosji w wojnę z Turcją (1768-1774) do przyspieszenia rozbiorów

Państwo zaborcze	Główne cele terytorialne	Powierzchnia zajętych ziem (km²)
Prusy	Pomorze Gdańskie	36 000
Austria	Małopolska	83 000
Rosja	Inflanty Polskie	92 000

Pierwszy rozbiór Polski rozpoczął się 5 sierpnia 1772 roku, gdy przedstawiciele Rosji, Prus i Austrii podpisali w Petersburgu traktaty rozbiorowe. Proces ten charakteryzował się systematycznym zajmowaniem terytoriów przez wojska zaborcze oraz złożonymi negocjacjami dyplomatycznymi.

Negocjacje rozbiorowe rozpoczęły się w lutym 1772 roku w Wiedniu z inicjatywy Fryderyka II. Rosja, reprezentowana przez Nikitę Panina, początkowo sprzeciwiała się rozbiorowi, preferując utrzymanie całej Rzeczypospolitej w strefie własnych wpływów. Austria, pod przewodnictwem Kaunitza, zgłaszała pretensje do Małopolski południowej. Prusy, kierowane przez Fryderyka II, dążyły do zagarnięcia Pomorza Gdańskiego i Wielkopolski północnej.

Poszczególni zaborcy zagarnęli następujące terytoria:

Zaborca	Zajęte terytorium (km²)	Zajęta ludność
Rosja	92 000	1 300 000
Prusy	36 000	580 000
Austria	83 000	2 650 000

Rosja zajęła:

• Inflanty Polskie
• Województwo połockie
• Część województwa witebskiego
• Województwo mścisławskie

Prusy zagarnęły:

• Pomorze Gdańskie (bez Gdańska)

• Warmię

• Województwo chełmińskie

• Część Wielkopolski

• Część województwa krakowskiego

• Województwo ruskie

• Część województwa sandomierskiego

• Część województwa bełskiego

Pierwszy rozbiór Polski doprowadził do bezprecedensowej utraty terytoriów oraz głębokich przemian społeczno-gospodarczych. Rzeczpospolita straciła około 211 000 km² powierzchni wraz z 4,5 miliona mieszkańców.

Rozbiór spowodował utratę strategicznych terytoriów na rzecz trzech mocarstw:

• Austria zagarnęła południową część Małopolski wraz z Krakowem i Lwowem
• Prusy przejęły Pomorze Gdańskie (bez Gdańska) i część Wielkopolski
• Rosja zajęła wschodnie tereny Rzeczpospolitej, w tym:
• Inflanty Polskie
• Województwo połockie
• Część województwa witebskiego
• Województwo mścisławskie

Zaborca	Zajęte terytorium (km²)	Liczba ludności
Rosja	92 000	1 300 000
Prusy	36 000	580 000
Austria	83 000	2 650 000

• Odcięcie Polski od Morza Bałtyckiego poprzez utratę Pomorza
• Utrata 35% dochodów państwowych z podatków
• Przerwanie szlaków handlowych z Gdańskiem
• Rozpad jednolitych regionów gospodarczych
• Migracje ludności między terytoriami
• Wprowadzenie nowych systemów administracyjnych przez zaborców
• Nałożenie dodatkowych ceł na handel między ziemiami polskimi
• Utrata ważnych ośrodków przemysłowych takich jak żupy solne w Wieliczce

Pierwszy rozbiór Polski stał się katalizatorem istotnych zmian w funkcjonowaniu państwa polskiego. Świadomość tragicznej sytuacji kraju skłoniła elity polityczne do podjęcia działań reformatorskich.

Sejm delegacyjny powołał w 1773 roku Komisję Edukacji Narodowej - pierwsze ministerstwo oświaty w Europie. KEN wprowadziła jednolity system szkolnictwa z polskim językiem wykładowym, nowoczesnymi podręcznikami i programami nauczania. Utworzono Radę Nieustającą w 1775 roku - pierwszy stały rząd Rzeczypospolitej, składający się z 5 departamentów:

• Interesów Cudzoziemskich

• Policji (spraw wewnętrznych)

• Wojska

• Sprawiedliwości

• Skarbu

• Ustanowienie stałego budżetu państwa

• Utworzenie Komisji Skarbowych Obojga Narodów

• Reorganizacja systemu podatkowego

• Powołanie Departamentu Wojskowego zarządzającego armią

• Ograniczenie liberum veto w sprawach ekonomicznych i skarbowych

Reforma	Rok wprowadzenia	Główny cel
Komisja Edukacji Narodowej	1773	Unifikacja systemu oświaty
Rada Nieustająca	1775	Centralizacja władzy wykonawczej
Komisje Skarbowe	1775	Uporządkowanie finansów państwa

• Pierwszy rozbiór Polski miał miejsce w 1772 roku i został przeprowadzony przez trzy państwa zaborcze: Rosję, Prusy i Austrię
• W wyniku rozbioru Polska straciła około 30% swojego terytorium (211 000 km²) i 35% ludności (4,5 mln mieszkańców)
• Główne przyczyny rozbioru to wewnętrzna słabość państwa polskiego, paraliż polityczny (liberum veto), słaba armia oraz ingerencja mocarstw ościennych
• Po rozbiorze podjęto próby reform państwa, m.in. powołano Komisję Edukacji Narodowej (1773) i Radę Nieustającą (1775)
• Największe terytoria zagarnęła Rosja (92 000 km²), następnie Austria (83 000 km²) i Prusy (36 000 km²)

Pierwszy rozbiór Polski z 1772 roku stanowił punkt zwrotny w historii kraju. To tragiczne wydarzenie nie tylko doprowadziło do utraty znacznych terytoriów ale też zapoczątkowało proces stopniowego upadku Rzeczypospolitej.

Dramat pierwszego rozbioru stał się impulsem do podjęcia niezbędnych reform państwowych. Powstanie Komisji Edukacji Narodowej i Rady Nieustającej pokazuje że nawet w obliczu kryzysu państwo polskie próbowało się bronić i modernizować.

Niestety wprowadzone zmiany okazały się niewystarczające by powstrzymać kolejne rozbiory. Los Rzeczypospolitej został ostatecznie przypieczętowany przez agresywną politykę mocarstw ościennych oraz wewnętrzne słabości państwa.