Sejm Wielki (1788-1792) był najważniejszym wydarzeniem politycznym XVIII-wiecznej Polski. Podczas jego trwania uchwalono Konstytucję 3 maja oraz przeprowadzono fundamentalne reformy państwowe. Obrady rozpoczęły się 6 października 1788 roku w Warszawie i trwały do 29 maja 1792 roku.

Sejm Wielki, znany również jako Sejm Czteroletni, to jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Polski XVIII wieku. Obrady tego przełomowego zgromadzenia rozpoczęły się 6 października 1788 roku i trwały do 29 maja 1792 roku w Warszawie, w czasie panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Ten historyczny okres zapisał się w dziejach Polski jako czas intensywnych reform ustrojowych i społecznych. Podczas trwania Sejmu Wielkiego uchwalono szereg istotnych dokumentów, w tym najważniejszy - Konstytucję 3 maja 1791 roku, która była pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną konstytucją pisaną.

Sejm Wielki rozpoczął obrady 6 października 1788 roku w warszawskim Zamku Królewskim w odpowiedzi na kryzysową sytuację Rzeczypospolitej. Zgromadzenie to stanowiło próbę ratowania państwa poprzez gruntowne reformy ustrojowe.

Rzeczpospolita w XVIII wieku znajdowała się w stanie głębokiego kryzysu politycznego. Sąsiednie mocarstwa - Rosja, Prusy i Austria - systematycznie ingerowały w wewnętrzne sprawy kraju poprzez:

• Narzucanie własnych kandydatów na tron polski
• Wymuszanie korzystnych dla siebie decyzji politycznych
• Utrzymywanie systemu "złotej wolności szlacheckiej"
• Blokowanie prób reform wewnętrznych

Stan państwa polskiego w tym okresie charakteryzował się:

• Osłabieniem władzy centralnej
• Paraliżem sejmu przez liberum veto
• Dominacją magnaterii nad średnią szlachtą
• Zacofaniem gospodarczym wobec państw ościennych

Okoliczności zwołania Sejmu Wielkiego obejmowały:

• Wykorzystanie wojny rosyjsko-tureckiej (1787-1792)
• Zaangażowanie armii rosyjskiej na południu Europy
• Poparcie reform przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego
• Sojusz z Prusami podpisany 29 marca 1790 roku

Kluczowe aspekty organizacyjne Sejmu:

• Połączenie izb poselskiej i senackiej w jedną izbę

• Skonfederowanie obrad dla uniknięcia liberum veto

• Podwojenie liczby posłów do 359 reprezentantów

• Wprowadzenie głosowania większościowego

• Regularne sesje od poniedziałku do soboty

• Utworzenie deputacji do różnych spraw państwowych

• Jawność obrad dla publiczności

• Publikację diariusza sejmowego

Sejm Wielki wprowadził fundamentalne zmiany w funkcjonowaniu państwa polskiego poprzez serię reform administracyjnych społecznych i gospodarczych. Reformy te objęły kluczowe obszary funkcjonowania Rzeczypospolitej od wojskowości po system podatkowy.

• Zwiększenie liczebności armii do 100 tysięcy żołnierzy
• Utworzenie Komisji Wojskowej zarządzającej siłami zbrojnymi
• Wprowadzenie stałego podatku w wysokości 10% dla szlachty i 20% dla duchowieństwa
• Ustanowienie nowego systemu podatkowego opartego na dochodach

Rodzaj reformy	Przed reformą	Po reformie
Liczebność wojska	18 000	100 000
Podatek szlachecki	Brak stałego	10%
Podatek duchowieństwa	Brak stałego	20%

• Zniesienie liberum veto na rzecz głosowania większościowego
• Utworzenie Straży Praw jako organu władzy wykonawczej
• Powołanie Komisji Policji odpowiedzialnej za bezpieczeństwo publiczne
• Reorganizacja sejmików ziemskich
• Wprowadzenie dziedziczności tronu w miejsce wolnej elekcji

Reforma ustrojowa	Znaczenie
Zniesienie liberum veto	Usprawnienie procesu legislacyjnego
Straż Praw	Pierwszy nowoczesny rząd
Komisja Policji	Centralizacja władzy wykonawczej
Dziedziczność tronu	Stabilizacja władzy królewskiej

Reformy Sejmu Wielkiego powstały dzięki zaangażowaniu wybitnych przedstawicieli polskiego oświecenia. Ich działania doprowadziły do uchwalenia Konstytucji 3 maja i wprowadzenia szeregu reform modernizujących państwo polskie.

Stanisław Małachowski, jako marszałek sejmu, kierował pracami Sejmu Wielkiego przez cały okres jego trwania. Przewodniczył 349 sesjom sejmowym z ogólnej liczby 360, wykazując się niezwykłą pracowitością i zaangażowaniem. Jego bezstronność w prowadzeniu obrad zyskała mu przydomek "Polski Arystedes". Małachowski aktywnie wspierał reformy:

• Zainicjował utworzenie Deputacji do Formy Rządu
• Współtworzył projekty reform skarbowych i wojskowych
• Podpisał Konstytucję 3 maja jako pierwszy z posłów
• Koordynował prace nad kodyfikacją prawa cywilnego i karnego

Hugo Kołłątaj odegrał kluczową rolę jako główny ideolog reform Sejmu Wielkiego. Jego działalność koncentrowała się na:

• Opracowaniu projektów reform ustrojowych i społecznych
• Utworzeniu stronnictwa patriotycznego
• Redakcji tekstu Konstytucji 3 maja
• Przygotowaniu reformy edukacji narodowej

Aspekt działalności	Liczba
Autorstwo projektów ustaw	47
Wystąpienia sejmowe	158
Publikacje polityczne	12
Lata aktywności w Sejmie	4

Konstytucja 3 Maja została uchwalona 3 maja 1791 roku podczas 81 sesji Sejmu Wielkiego w Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego w Warszawie. Obrady rozpoczęły się o godzinie 11:00 przy obecności 182 posłów z łącznej liczby 500 uprawnionych do głosowania.

• Przedstawienie projektu konstytucji przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego
• Odczytanie tekstu ustawy zasadniczej przez sekretarza sejmowego
• Głosowanie w atmosferze napięcia politycznego
• Zaprzysiężenie konstytucji w katedrze św. Jana

Obszar	Wprowadzone Zmiany
Ustrój	Trójpodział władzy
Władza wykonawcza	Powołanie Straży Praw
System polityczny	Zniesienie liberum veto
Następstwo tronu	Wprowadzenie dziedziczności
Prawa mieszczan	Nadanie praw politycznych

Konstytucja 3 Maja wprowadziła fundamentalne zmiany w systemie prawno-ustrojowym Rzeczypospolitej:

• Ustanowienie monarchii konstytucyjnej z trójpodziałem władzy

• Wprowadzenie odpowiedzialności ministrów przed sejmem

• Rozszerzenie praw mieszczaństwa poprzez dostęp do urzędów państwowych

• Objęcie chłopów ochroną prawną państwa

• Ustanowienie stałych podatków dla wszystkich stanów

• Pozytywny odbiór w krajach Europy Zachodniej

• Krytyczna postawa Rosji wyrażona notą protestacyjną

• Poparcie ze strony Saksonii potencjalnego sukcesora tronu

• Niejednoznaczne stanowisko Prus mimo wcześniejszych deklaracji sojuszu

Konstytucja obowiązywała przez 14 miesięcy do czasu zwycięstwa konfederacji targowickiej w lipcu 1792 roku. W tym okresie uchwalono 140 ustaw wykonawczych regulujących szczegółowe aspekty wprowadzanych reform.

Reformy Sejmu Wielkiego zakończyły się w wyniku interwencji zewnętrznej w 1792 roku. Katarzyna II wysłała do Polski 100-tysięczną armię rosyjską 18 maja 1792 roku, wspierając działania konfederacji targowickiej zawiązanej przez magnaterię przeciwną reformom.

Kluczowe wydarzenia prowadzące do upadku reform:

• Zawiązanie konfederacji targowickiej 14 maja 1792 roku przez Stanisława Szczęsnego Potockiego, Seweryna Rzewuskiego i Franciszka Ksawerego Branickiego
• Wkroczenie wojsk rosyjskich na tereny Rzeczypospolitej 18 maja 1792 roku
• Przystąpienie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej 24 lipca 1792 roku
• Anulowanie reform Sejmu Wielkiego przez sejm grodzieński 23 listopada 1793 roku

Wydarzenie	Data	Skutek
Konfederacja targowicka	14.05.1792	Przeciwstawienie się reformom
Interwencja rosyjska	18.05.1792	Wkroczenie 100 tys. żołnierzy
Przystąpienie króla do targowicy	24.07.1792	Załamanie obozu reform
Sejm grodzieński	23.11.1793	Anulowanie wszystkich reform

Konfederaci targowiccy przeprowadzili systematyczną likwidację reform:

• Przywrócenie dawnego ustroju Rzeczypospolitej
• Zniesienie Konstytucji 3 maja
• Rozwiązanie Komisji Wojskowej
• Przywrócenie liberum veto
• Likwidacja reform skarbowych
• Kasacja reformy miast królewskich

Ostatecznym skutkiem upadku reform stał się II rozbiór Polski w 1793 roku, w którym Rosja zagarnęła 250 tys. km² wschodnich ziem Rzeczypospolitej, a Prusy 58 tys. km² terenów zachodnich.

• Sejm Wielki, zwany również Sejmem Czteroletnim, obradował w Warszawie od 6 października 1788 do 29 maja 1792 roku podczas panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.
• Najważniejszym osiągnięciem Sejmu była Konstytucja 3 maja z 1791 roku - pierwsza w Europie i druga na świecie nowoczesna konstytucja pisana.
• Główne reformy obejmowały zwiększenie liczebności armii do 100 tysięcy żołnierzy, wprowadzenie stałych podatków, zniesienie liberum veto oraz ustanowienie dziedziczności tronu.
• Kluczowymi postaciami Sejmu byli: marszałek Stanisław Małachowski jako przewodniczący obrad oraz Hugo Kołłątaj jako główny ideolog reform.
• Reformy Sejmu Wielkiego upadły w 1792 roku w wyniku interwencji rosyjskiej i zawiązania konfederacji targowickiej, co doprowadziło do II rozbioru Polski w 1793 roku.

Sejm Wielki stanowił przełomowy moment w historii Polski czasów nowożytnych. Jego dokonania szczególnie w postaci Konstytucji 3 maja na stałe zapisały się w dziejach Polski i Europy.

Mimo że reformy wprowadzone przez Sejm Wielki przetrwały zaledwie 14 miesięcy ich znaczenie dla rozwoju polskiej myśli państwowej jest nie do przecenienia. Próba ratowania Rzeczypospolitej poprzez gruntowną modernizację państwa pokazała że Polacy byli zdolni do głębokich reform ustrojowych.

Sejm Wielki pozostaje symbolem dążenia do naprawy państwa i wprowadzania postępowych zmian społecznych. Jego dziedzictwo stanowi istotny element polskiej tożsamości narodowej i tradycji parlamentarnej.