Konstytucja 3 maja została uchwalona 3 maja 1791 roku jako pierwsza w Europie i druga na świecie spisana konstytucja. Dokument wprowadził fundamentalne zmiany w ustroju Rzeczypospolitej, w tym zniesienie liberum veto, ustanowienie dziedziczności tronu i trójpodział władzy. Mimo krótkiego okresu obowiązywania, stała się symbolem polskich dążeń niepodległościowych i reformatorskich.

Konstytucja 3 maja 1791 roku to jeden z najważniejszych dokumentów w historii Polski który na zawsze zmienił oblicze państwa polskiego. Była to pierwsza w Europie i druga na świecie spisana konstytucja która wprowadziła nowoczesne reformy ustrojowe i społeczne.

W burzliwym okresie schyłku I Rzeczypospolitej grupa światłych reformatorów podjęła się ambitnego zadania ratowania kraju. Pod przewodnictwem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Sejm Czteroletni pracował nad dokumentem który miał zmodernizować państwo i wzmocnić jego pozycję na arenie międzynarodowej. Efektem tych prac było uchwalenie Konstytucji 3 maja która mimo krótkiego okresu obowiązywania stała się symbolem polskich dążeń niepodległościowych i reformatorskich.

Polska w latach 80. XVIII wieku znajdowała się w krytycznym położeniu politycznym. Rzeczpospolita zmagała się z osłabieniem władzy centralnej, ingerencją mocarstw ościennych w sprawy wewnętrzne oraz przestarzałym systemem prawno-ustrojowym.

Kryzys państwa polskiego manifestował się w kilku kluczowych obszarach:

• Liberum veto paraliżowało prace sejmu poprzez możliwość zerwania obrad przez pojedynczego posła

• System wolnej elekcji prowadził do chaosu politycznego podczas wyboru nowego monarchy

• Skarb państwa pozostawał pusty z powodu niewydolnego systemu podatkowego

• Armia liczyła zaledwie 20 000 żołnierzy przy populacji 8,5 miliona mieszkańców

• Miasta królewskie traciły znaczenie gospodarcze na rzecz miast prywatnych

• Ignacy Potocki zorganizował struktury ugrupowania w 1788 roku

• Grupa liczyła 116 posłów w Sejmie Czteroletnim

• Hugo Kołłątaj opracował program reform ustrojowych

• Stanisław Małachowski przewodniczył obradom jako marszałek sejmu

• Stanisław Staszic publikował pisma polityczne nawołujące do zmian

Aspekt polityczny	Stan przed reformami
Liczba posłów w Sejmie	378
Armia Koronna	18 500 żołnierzy
Armia Litewska	1 500 żołnierzy
Liczba senatorów	136
Budżet państwa	7 mln złp rocznie

Sejm Wielki obradował w Warszawie od 6 października 1788 do 29 maja 1792 roku. Podczas 360 sesji posłowie pracowali nad reformą ustrojową państwa pod przewodnictwem marszałka Stanisława Małachowskiego.

Prace nad projektem Konstytucji rozpoczęły się w tajemnicy we wrześniu 1790 roku. Główni autorzy dokumentu:

• Ignacy Potocki opracował zagadnienia dotyczące organizacji władz

• Hugo Kołłątaj przygotował część reform społecznych

• Stanisław August Poniatowski wprowadził poprawki dotyczące władzy królewskiej

• Scipione Piattoli zredagował ostateczną wersję tekstu

• Większość posłów opozycji przebywała na świętach wielkanocnych poza Warszawą

• Sejm wykorzystał moment osłabienia pozycji Rosji w wojnie z Turcją

• Patriotyczna część posłów powróciła wcześniej z przerwy świątecznej

• Obrady celowo zwołano dzień po przedłużonej przerwie świątecznej

Dane liczbowe związane z uchwaleniem Konstytucji 3 maja
Liczba obecnych posłów	182
Czas trwania obrad	7 godzin
Liczba posłów głosujących za przyjęciem	110
Liczba posłów przeciwnych	72

Uchwalenie Konstytucji 3 maja przebiegło w atmosferze napiętej sytuacji politycznej 3 maja 1791 roku. Obrady Sejmu Wielkiego w Warszawie rozpoczęły się przy zmniejszonej frekwencji posłów z powodu przedłużonej przerwy świątecznej.

Zwolennicy reform zastosowali precyzyjnie zaplanowaną strategię dla przyspieszenia procesu legislacyjnego. Marszałek Stanisław Małachowski zwołał sesję sejmową podczas przerwy wielkanocnej, gdy wielu przeciwników konstytucji przebywało w swoich dobrach. Król Stanisław August Poniatowski przedstawił projekt konstytucji jako raport o zagrożeniu państwa przez obce mocarstwa. Ignacy Potocki wraz z innymi reformatorami zorganizował wcześniejsze spotkania informacyjne z posłami przychylnymi zmianom ustrojowym.

Proces głosowania nad Konstytucją charakteryzował się następującymi elementami:

Element	Wartość
Liczba obecnych posłów	182
Czas trwania obrad	7 godzin
Głosy za przyjęciem	110
Głosy przeciw	72
Data głosowania	3 maja 1791

Procedura głosowania rozpoczęła się od odczytania raportu o stanie państwa przez króla Stanisława Augusta. Następnie sekretarz sejmowy Pius Kicińśki przedstawił tekst konstytucji. Marszałek Małachowski przeprowadził głosowanie przez aklamację zamiast tradycyjnego liczenia głosów. Sejm przyjął ustawę zasadniczą mimo protestów opozycji pod przewodnictwem Jana Suchorzewskiego.

Konstytucja 3 maja wprowadzała fundamentalne zmiany w ustroju Rzeczypospolitej. Dokument składał się z 11 artykułów regulujących najważniejsze aspekty funkcjonowania państwa.

• Zniesienie liberum veto na rzecz zasady większości głosów

• Wprowadzenie dziedziczności tronu zamiast wolnej elekcji

• Ustanowienie trójpodziału władzy:

• Władza ustawodawcza: dwuizbowy parlament

• Władza wykonawcza: król i Straż Praw

• Władza sądownicza: niezależne sądy

• Utworzenie rządu pod nazwą Straż Praw

• Sejm zbierający się co 2 lata

• Kadencyjność posłów trwająca 2 lata

• Zwiększenie kompetencji monarchy jako przewodniczącego Straży Praw

• Objęcie mieszczan opieką prawną króla

• Przyznanie mieszczanom prawa:

• Nabywania dóbr ziemskich

• Piastowania urzędów państwowych

• Awansu oficerskiego w wojsku

• Wprowadzenie zasady "wolni z wolnymi równi z równymi"

• Ustanowienie prawa reprezentacji miast w sejmie

• Zagwarantowanie nietykalności osobistej mieszczan

• Objęcie chłopów ochroną państwa

• Uznanie umów między właścicielami ziemskimi a chłopami za wiążące prawnie

Reforma	Przed Konstytucją	Po Konstytucji
System głosowania	Liberum veto	Większość głosów
Wybór króla	Wolna elekcja	Dziedziczenie tronu
Status mieszczan	Ograniczone prawa	Rozszerzone przywileje
Częstotliwość Sejmu	Zwoływany doraźnie	Co 2 lata
Władza wykonawcza	Rozproszona	Scentralizowana

Uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791 roku wywołało znaczące konsekwencje zarówno w polityce wewnętrznej jak i międzynarodowej Rzeczypospolitej. Wprowadzenie nowoczesnych reform ustrojowych spotkało się z różnymi reakcjami na arenie międzynarodowej i doprowadziło do konfliktu zbrojnego.

Uchwalenie Konstytucji 3 maja spotkało się z negatywną reakcją państw ościennych. Rosja uznała reformy za zagrożenie dla swojej pozycji w regionie. Caryca Katarzyna II określiła konstytucję jako przejaw jakobińskich tendencji rewolucyjnych. Prusy, mimo wcześniejszych deklaracji sojuszniczych, wycofały poparcie dla Rzeczypospolitej. Austria jako jedyna z sąsiadów wyraziła przychylne stanowisko wobec polskich reform konstytucyjnych.

Konflikt zbrojny rozpoczął się 18 maja 1792 roku wkroczeniem wojsk rosyjskich na terytorium Rzeczypospolitej. Armia polska liczyła 37 000 żołnierzy przeciwko 97 000 żołnierzy rosyjskich. Wojska polskie stoczyły zwycięskie bitwy pod Zieleńcami (17 czerwca 1792) i pod Dubienką (18 lipca 1792). Król Stanisław August Poniatowski przystąpił do konfederacji targowickiej 24 lipca 1792 roku, co doprowadziło do kapitulacji armii polskiej. Wojna zakończyła się porażką zwolenników Konstytucji 3 maja i drugim rozbiorem Polski w 1793 roku.

• Konstytucja 3 maja 1791 r. była pierwszą w Europie i drugą na świecie spisaną konstytucją, wprowadzającą nowoczesne reformy ustrojowe
• Dokument powstał jako odpowiedź na kryzys państwa polskiego, w tym paraliż sejmu przez liberum veto i słabość władzy centralnej
• Uchwalenie konstytucji miało miejsce 3 maja 1791 roku podczas obrad Sejmu Wielkiego, przy obecności 182 posłów, z których 110 głosowało za jej przyjęciem
• Najważniejsze zmiany wprowadzone przez konstytucję to zniesienie liberum veto, wprowadzenie dziedziczności tronu oraz trójpodziału władzy
• Reformy konstytucyjne spotkały się z wrogą reakcją Rosji i Prus, co doprowadziło do wojny w obronie konstytucji w 1792 roku i ostatecznie do drugiego rozbioru Polski

Konstytucja 3 maja 1791 roku stanowi jeden z najważniejszych dokumentów w historii Polski. Jej uchwalenie było wynikiem wielomiesięcznej pracy reformatorów dążących do modernizacji państwa i wzmocnienia jego pozycji na arenie międzynarodowej.

Choć obowiązywała zaledwie 14 miesięcy została symbolem polskich dążeń niepodległościowych i reformatorskich. Wprowadzone przez nią zmiany takie jak zniesienie liberum veto czy ustanowienie trójpodziału władzy pokazały że Rzeczpospolita była zdolna do głębokich reform ustrojowych.

Dziś Konstytucja 3 maja pozostaje świadectwem politycznej dojrzałości ówczesnych elit oraz ich determinacji w dążeniu do naprawy państwa. Jej znaczenie wykracza daleko poza wymiar historyczny stanowiąc inspirację dla kolejnych pokoleń Polaków.