15 grudnia 1948 roku w Warszawie doszło do połączenia Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), w wyniku czego powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR). Wydarzenie to, znane jako Kongres Zjednoczeniowy, rozpoczęło ponad 40-letni okres rządów komunistycznych w Polsce.

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR) to jedna z najważniejszych organizacji politycznych w historii powojennej Polski. Jej powstanie w grudniu 1948 roku stanowiło kluczowy moment w procesie kształtowania się systemu komunistycznego w kraju.

Utworzenie PZPR było wynikiem połączenia Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). To wydarzenie zapoczątkowało ponad czterdziestoletnią dominację partii w polskim życiu politycznym społecznym i gospodarczym. Pod przewodnictwem Bolesława Bieruta PZPR rozpoczęła proces całkowitej sowietyzacji Polski wprowadzając model wzorowany na rozwiązaniach radzieckich.

Polska po 1945 roku znalazła się w strefie wpływów Związku Radzieckiego. Okres ten charakteryzował się głębokimi zmianami ustrojowymi oraz społeczno-gospodarczymi.

Powojenna sytuacja polityczna w Polsce cechowała się dominacją dwóch głównych sił politycznych. Polska Partia Robotnicza (PPR) kontrolowała kluczowe resorty: bezpieczeństwo publiczne, wojsko oraz gospodarkę. Polska Partia Socjalistyczna (PPS) działała w ograniczonym zakresie, tracąc stopniowo swoją niezależność. W tym okresie nastąpiła:

• Likwidacja legalnej opozycji politycznej, szczególnie PSL

• Eliminacja niezależnych organizacji społecznych i młodzieżowych

• Wprowadzenie cenzury prewencyjnej w mediach

• Nacjonalizacja przemysłu i reforma rolna

• Obecność Armii Czerwonej na terytorium Polski

• Narzucenie systemu monopartyjnego na wzór radziecki

• Kontrolę nad polską gospodarką przez doradców radzieckich

• Wymuszenie przyjęcia konstytucji wzorowanej na radzieckiej z 1936 roku

Rok	Kluczowe wydarzenia
1945	Powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej
1946	Sfałszowane referendum ludowe
1947	Sfałszowane wybory do Sejmu Ustawodawczego
1948	Zjednoczenie PPR i PPS

Kongres Zjednoczeniowy odbył się w dniach 15-21 grudnia 1948 roku w Warszawie. Wydarzenie to stanowiło kulminację procesu unifikacji polskiego ruchu robotniczego pod kontrolą komunistów.

Połączenie PPR i PPS nastąpiło w Sali Kongresowej Politechniki Warszawskiej przy udziale 1526 delegatów. Fuzja partii przeprowadzona została według ścisłych wytycznych Moskwy, eliminując z szeregów PPS działaczy określanych jako "prawicowi" i "reakcyjni". W trakcie kongresu przyjęto statut wzorowany na statucie Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) oraz deklarację ideową określającą PZPR jako partię marksistowsko-leninowską.

Na czele nowo powstałej PZPR stanął Bolesław Bierut jako przewodniczący KC. Do ścisłego kierownictwa partii weszli:

• Józef Cyrankiewicz z PPS jako wiceprzewodniczący

• Roman Zambrowski jako sekretarz KC

• Aleksander Zawadzki jako członek Biura Politycznego

• Utworzenie jednolitej struktury organizacyjnej

• Przyjęcie wspólnego programu politycznego

• Ustanowienie zasady centralizmu demokratycznego

• Wprowadzenie systemu nomenklatury partyjnej

Dane z Kongresu Zjednoczeniowego	Liczby
Liczba delegatów PPR	997
Liczba delegatów PPS	529
Czas trwania kongresu	7 dni
Liczba członków KC PZPR	76

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza posiadała hierarchiczną strukturę organizacyjną opartą na zasadzie centralizmu demokratycznego. System ten zapewniał ścisłą kontrolę nad wszystkimi szczeblami partii przez organy centralne.

Najwyższymi organami PZPR były:

• Zjazd Partii: zbierał się co 4-5 lat z udziałem 1500-2000 delegatów
• Komitet Centralny: kierował pracą partii między zjazdami z 200 członkami
• Biuro Polityczne: składało się z 10-15 najważniejszych działaczy partyjnych
• Sekretariat KC: zarządzał bieżącą działalnością z 7-9 sekretarzami
• I Sekretarz KC: sprawował faktyczną władzę w państwie

Organ	Liczba członków	Częstotliwość spotkań
Zjazd	1500-2000	Co 4-5 lat
KC	~200	Co 2-3 miesiące
Biuro Polityczne	10-15	Cotygodniowo
Sekretariat KC	7-9	2-3 razy w tygodniu

• Obsadę stanowisk kierowniczych przez zatwierdzanie kandydatów przez odpowiednie instancje partyjne
• Hierarchiczny podział uprawnień nominacyjnych między szczeble partyjne
• Kontrolę nad 200 000 stanowisk w administracji państwowej przemyśle oświacie
• Centralne kartoteki kadr z dokumentacją wszystkich osób objętych nomenklaturą
• System awansów partyjnych oparty na lojalności wobec kierownictwa

Szczebel nomenklatury	Liczba kontrolowanych stanowisk
KC PZPR	~4000
KW PZPR	~2000
KP/KM PZPR	~500
POP	~100

PZPR w początkowym okresie swojego istnienia skoncentrowała się na umacnianiu władzy komunistycznej w Polsce. Partia rozpoczęła intensywną transformację kraju według modelu radzieckiego, wprowadzając głębokie zmiany we wszystkich sferach życia społecznego.

Okres stalinizacji w Polsce charakteryzował się systematycznym wprowadzaniem wzorców radzieckich w życiu politycznym i społecznym. W latach 1949-1954 PZPR przeprowadziła masowe czystki, obejmujące 250 000 członków partii. Aparat bezpieczeństwa aresztował 32 000 osób uznanych za przeciwników politycznych. Wprowadzono kult jednostki Bolesława Bieruta oraz propagandę socrealistyczną w kulturze i sztuce. Zlikwidowano niezależne organizacje społeczne, zastępując je kontrolowanymi przez partię odpowiednikami:

• Związek Młodzieży Polskiej zastąpił wszystkie organizacje młodzieżowe
• Liga Kobiet przejęła kontrolę nad ruchem kobiecym
• Centralna Rada Związków Zawodowych podporządkowała sobie ruch związkowy

PZPR wprowadziła kompleksowy program zmian gospodarczych oparty na centralnym planowaniu. Plan 6-letni (1950-1955) zakładał:

Sektor	Planowany wzrost
Produkcja przemysłowa	158%
Dochód narodowy	112%
Zatrudnienie w przemyśle	81%

• Kolektywizację rolnictwa z utworzeniem 10 500 spółdzielni produkcyjnych
• Nacjonalizację handlu detalicznego i rzemiosła
• Rozwój przemysłu ciężkiego (Nowa Huta, Ursus, Żerań)
• Wprowadzenie systemu kartkowego na podstawowe artykuły
• Likwidację prywatnej inicjatywy gospodarczej poprzez tzw. "bitwę o handel"

Powstanie PZPR w 1948 roku zapoczątkowało fundamentalne zmiany w polskim systemie politycznym, społecznym i gospodarczym. Nowa partia ustanowiła monopol władzy, który trwał ponad 40 lat.

PZPR przejęła całkowitą kontrolę nad aparatem państwowym, wprowadzając system monopartyjny. Partia obsadzała wszystkie kluczowe stanowiska w administracji państwowej, wojsku oraz służbach bezpieczeństwa poprzez system nomenklatury. Utworzono sieć komitetów partyjnych na każdym szczeblu administracji, od gmin po województwa. PZPR kontrolowała proces legislacyjny, podporządkowując sobie Sejm PRL oraz inne organy władzy państwowej.

Aspekt kontroli PZPR	Liczba kontrolowanych stanowisk
Nomenklatura partyjna	200 000 pozycji
Administracja centralna	45 000 stanowisk
Przedsiębiorstwa państwowe	85 000 pozycji kierowniczych

• Cenzurę prewencyjną wszystkich publikacji
• Kontrolę nad związkami zawodowymi poprzez utworzenie CRZZ
• System awansu społecznego oparty na przynależności partyjnej
• Programy ideologiczne w szkołach i zakładach pracy
• Ateizację społeczeństwa poprzez ograniczanie wpływów Kościoła

Zmiany społeczne 1948-1956	Skala zjawiska
Migracja do miast	3,5 mln osób
Wzrost liczby robotników	2,8 mln osób
Członkowie PZPR	1,3 mln osób

• PZPR powstała 15 grudnia 1948 roku w wyniku połączenia Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS)
• Na czele nowo utworzonej partii stanął Bolesław Bierut jako przewodniczący KC PZPR
• Powstanie PZPR zapoczątkowało ponad 40-letnią dominację partii komunistycznej w Polsce i całkowitą sowietyzację kraju
• W Kongresie Zjednoczeniowym uczestniczyło 1526 delegatów (997 z PPR i 529 z PPS)
• PZPR wprowadziła system nomenklatury partyjnej, kontrolując około 200 000 stanowisk w administracji państwowej

Powstanie PZPR w grudniu 1948 roku stanowiło kluczowy moment w historii powojennej Polski. Połączenie PPR i PPS doprowadziło do utworzenia partii która przez następne cztery dekady sprawowała niepodzielną władzę w kraju.

Transformacja systemu politycznego pod przewodnictwem Bolesława Bieruta przyniosła głębokie zmiany w każdej sferze życia Polaków. PZPR skutecznie wprowadziła model władzy wzorowany na rozwiązaniach radzieckich kontrolując gospodarkę edukację media oraz organizacje społeczne.

Dzięki systemowi nomenklatury partyjnej i centralnemu planowaniu PZPR utrzymywała pełną kontrolę nad państwem aż do 1989 roku. Ta data kończy ponad 40-letni okres dominacji partii w historii Polski.